Ralf Dekker
Het meest in het oog springende resultaat van de verkiezingen was een spectaculaire winst voor de PVV – eigenlijk een eenpersoonspartij – naar 37 zetels, en de opkomst uit het niets van NSC (Nieuw Sociaal Contract) met 20 zetels, plus een groei van BBB van 1 naar 7 zetels. Het was meteen duidelijk dat het initiatief voor het vormen van een regeringscoalitie bij de PVV behoorde te liggen. Dit is de traditionele gang van zaken voor de grootste verkiezingswinnaar en de partij in de Tweede Kamer met veruit de meeste zetels. De andere grote winnaar, NSC van Omtzigt, leek een logische partner, evenals de BBB. Deze drie winnende partijen leken het beste te combineren met de VVD. Op deze manier lag een ‘centrumrechts georiënteerde’ coalitie voor de hand.
De NSC-fractie in de Tweede Kamer is een bijzonder fenomeen. De twintig leden van deze fractie zijn grotendeels mensen die gekozen zijn op basis van hun deskundigheid op beleidsterreinen die door Omtzigt belangrijk worden gevonden, zoals pensioenen, jeugdzorg of belastingen. Zij komen van buiten de politiek, of zijn afkomstig uit CDA, VVD, D66 of ChristenUnie. NSC heeft geen uitgewerkt partijprogramma en wordt nauwelijks verenigd op ideologische standpunten, waar de meeste andere politieke partijen dat wel hebben. Het lijkt puur een ‘fanclub’ van Pieter Omtzigt.
Van de bestaande partijen bleef met name van D66 – ondanks eerdere grote verwachtingen dat deze club de scepter over Nederland zou gaan zwaaien, en dat op ambtelijk terrein ook lijkt te doen – bijna niets meer over. Ook het eens oppermachtige CDA werd met een verlies van twee-derde van haar zetels tot een schaduw van haar vroegere zelf gereduceerd. Al met al verschoof het politieke landschap verder naar ‘rechts’, hoewel deze aanduiding dezer dagen nauwelijks meer betekenis heeft.
De onderhandelingen gingen van start met Gom van Strien (Eerste Kamerlid voor de PVV) als verkenner. Deze verkenner moest als gevolg van vermeende zakelijke problemen in zijn verleden al snel terugtreden. Vervolgens werd Ronald Plasterk als verkenner aangezocht. Deze maakte een ronde en bood op 11 december zijn eindverslag aan. Vervolgens werd de heer Plasterk benoemd als informateur. Na een aantal gespreksrondes met de vier genoemde partijen, kwam Plasterk op 12 februari met een eindverslag.
Het werd duidelijk dat het bereiken van overeenstemming tussen de vier partijen bepaald niet gemakkelijk is. Geert Wilders moest met zijn PVV veel standpunten in de ijskast zetten en lopende wetsvoorstellen intrekken om voor met name NSC een acceptabele ‘rechtsstatelijke’ coalitiepartner te kunnen zijn.
De afronding van de besprekingen met Plasterk verliepen in een ruziënde sfeer, waarbij de NSC-voorman Omtzigt Plasterk verweet cruciale financiële informatie in een te laat stadium te hebben gedeeld. Een meerderheidscoalitie samenstellen op basis van de vier genoemde partijen onder leiding van Plasterk leek niet haalbaar. De heer Omtzigt wilde niet verder met de besprekingen meedoen.
Als nieuwe informateur werd Kim Putters aangezocht. Onder zijn leiding startten op 14 februari weer nieuwe gesprekken. Toch ook weer met NSC aan tafel. Nu zijn deze gesprekken voor het eerst ook gericht op het onderzoeken van onconventionele oplossingen, zoals een minderheidscoalitie met gedoogsteun, of een buitenparlementaire constructie, waarbij per onderwerp in het parlement meerderheden moeten worden gevonden.
De 1-maart-aflevering van de wekelijkse podcast Afhameren van de Telegraaf, waarin Wouter de Winther en Pim Sedee de laatste politieke stand van zaken in Den Haag bespreken, sloeg in als een bom. Daarin werd door De Winther een onthutsend, nietsverhullend en gedetailleerd beeld geschetst van de gang van zaken van de tot dusver gevoerde besprekingen. Hierin kwam de heer Omtzigt naar voren als een onzekere, over-emotionele en volstrekt onberekenbare gesprekspartner, die zomaar in huilen uitbarst, van tafel wegloopt en niet meer terugkomt, onaangekondigd bij een praatprogramma zijn inzichten uit de doeken doet en onverwacht nieuwe bezwaren en hindernissen opwerpt. De geloofwaardigheid en haalbaarheid van een regeringscoalitie met NSC lijken hierdoor een belangrijke knauw te hebben gekregen.
- Het artikel gaat hieronder verder -
In dit nummer onder meer:
EU die via strijd Rusland 1 staat probeert te worden
Grafeen als grote boosdoener in coronabedrog
Ngo’s voedseldwingelandij via de supermarkten
Het grote medicijntekort
Tegelijkertijd lijkt deze situatie voor nieuwe verhoudingen te hebben gezorgd. De meeste Tweede Kamerleden van NSC zullen bij nieuwe verkiezingen naar alle waarschijnlijkheid niet meer terugkeren. Peilingen wijzen nu al op een halvering van deze partij. PVV, VVD en BBB hebben inmiddels veel minder reden om verkiezingen te vrezen; zij zouden waarschijnlijk profiteren. Binnen de NSC-gelederen is er verdeeldheid, ook bij de Tweede Kamerfractie. De helft zou wel met een rechts kabinet mee willen doen, de andere helft zeker niet. Er dreigt dus een scheuring bij de vorming van een kabinet-Wilders.
Wilders doet nu nóg meer concessies. Nu hij zich heeft uitgesproken af te zien van een ministerspost en er tussen de vier partijen is afgesproken dat geen van de vier fractievoorzitters in de regering zal plaatsnemen, wordt het uiterste gedaan om tot een oplossing te komen. De onorthodoxe buitenparlementaire variant lijkt nu werkelijk in zicht te komen.
Nu het erop lijkt dat een buitenparlementaire regeringsvorm een serieus onderwerp van onderzoek is geworden, reageren de gevestigde politieke partijen daarop als door een wesp gestoken. Politieke partijen zijn gewend om onder elkaar, op partijniveau, tot afspraken te komen. Al jaren worden compromissen gesloten om tot regeringsvorming te komen. Wanneer die zijn vastgelegd in een coalitieakkoord, kan veilig een kabinet gevormd worden. Bij Kamerstemmingen houden alle Kamerleden van de coalitiepartijen zich dan aan hun afgesproken partijstandpunt, dat tevens het regeringsstandpunt is. De regering heeft dan van de Tweede Kamer niets te vrezen. Individuele Kamerleden zijn verworden tot stemvee. Dit wordt vaak ‘particratie’ genoemd.
Bij een buitenparlementaire regering ligt dat anders. Er is dan geen coalitie-akkoord en de partijen in de Kamer moeten het per onderwerp zien eens te worden. De macht van de Tweede Kamer – en van individuele parlementariërs – neemt dan toe. De almacht van politieke partijen neemt af. Gevestigde politieke partijen als PvdA, CDA en D66 zijn hier natuurlijk geen voorstander van. Deze partijen hebben veel bestuurlijk ervaren mensen in hun gelederen, die niet zozeer geïnteresseerd zijn in een Kamerlidmaatschap, maar in beginsel wel bereid zijn om minister of staatssecretaris te worden. Dus er is grote de weerstand van de andere partijen in de Tweede Kamer tegen deze oplossing. De PvdA en D66 hebben al verklaard dat partijleden die zich beschikbaar stellen voor een dergelijk buitenparlementair kabinet, uit de partij zullen worden gezet.
Wanneer ook deze formatiepoging faalt – en gezien de grote druk van de gevestigde orde lijkt dat niet onwaarschijnlijk – zijn er nog twee mogelijkheden. Een meerderheidsvariant ‘over links’ met de ‘verliezende partijen’ GL/PvdA, D66 en VVD is getalsmatig mogelijk, hoewel dit gezien wordt als in strijd met de geest van de verkiezingsuitslag. Het zou evenwel niet de eerste keer zijn dat er uiteindelijk een coalitie wordt gesmeed die tegengesteld is aan de door de kiezers aangegeven richting. De ‘overwinningsnederlaag’ van de PvdA in 1978 is daarvan een prachtig voorbeeld. Hierbij haalde de PvdA na het kabinet-Den Uyl een historische verkiezingsoverwinning, en leek een voortzetting van een linkse regering van PvdA met het CDA vanzelfsprekend. Maar de VVD en het CDA kwamen er toen opeens snel uit en zo ontstond het kabinet-Van Agt/Wiegel.
Een kabinet met de VVD ‘over links’ zou de VVD bij de volgende verkiezingen echter zwaar beschadigen. Het lijkt onwaarschijnlijk dat men dit risico zou willen nemen. Blijft over: nieuwe verkiezingen. De spectaculaire winst van de PVV zal dan waarschijnlijk wel blijven en wellicht nog iets groeien. Maar als we op de peilingen afgaan, is de rol van NSC dan naar alle waarschijnlijkheid uitgespeeld.
– einde artikel –
Je las een Premium artikel uit Gezond Verstand
Volg ons op social media
Kijk en beluister Gezond Verstand via
Gerelateerde berichten
