Wouter Koolmees die het pensioenstelsel liet ontsporen

Voorheen kon de nationale pensioenpot (€ 1.500 miljard, verdeeld over tientallen pensioenmaatschappijen) een stabiele jaarlijkse uitkering beloven die was gebouwd op de bijdragen die door verzekerden tijdens hun werkende leven waren opgebracht. Volgens Koolmees gaat dat niet meer. Hij bedoelt waarschijnlijk dat er veel nieuwkomers zijn die niets bijdragen. Het pensioen gaat vanaf 2025 met de beurs op en neer wiebelen, maar niemand krijgt iets te zeggen. Iedereen krijgt een persoonlijk digitaal pensioenpotje, wat niks anders is dan een reeks getallen. Niemand krijgt nog een voorspelling van de te verwachten resultaten. In het nieuwe stelsel bepaalt de beleggingswinst de hoogte van de pensioenuitkering. Voor ouderen is het minder onzeker, omdat ze al meer hebben opgebouwd. De positie van jongeren is niet benijdenswaardig. Ze hebben bijna niets opgebouwd, hun toekomst is hoogst onzeker. Zij krijgen geen enkel houvast aangereikt. Beloften voor de toekomst zijn afgeschaft. Bij het grote ambtenarenpensioenfonds ABP heeft de GroenLinks-aanvoerder Paul Rosenmöller (miljonairszoon die zelf nooit normaal heeft gewerkt) zich opgedrongen. Hij wist te bereiken dat het ABP zijn hele pakket aan waardevolle, stabiele Shell-aandelen heeft verruild voor aandelen in toekomstige tech-bedrijfjes. Het is een methode om een miljoen ambtelijke pensioengerechtigden te beroven. Maar het ABP doet niet aan inspraak.

Sinds januari 2024 groeit de kritiek op de puinhoop die Koolmees heeft nagelaten. Drie partijen (NSC, PVV, BBB) dringen aan op herbezinning. Ze willen het nieuwe pensioenstelsel openbreken nog voor het van toepassing wordt. Een helder geluid komt van NSC-Kamerlid Agnes Joseph, die beschikt over jarenlange ervaring als actuaris (pensioenrekenaar). Zij waarschuwt dat oude pensioenrechten verloren kunnen gaan. De oude IT-systemen van de pensioenmaatschappijen zijn niet voorbereid en sluiten niet aan op nieuwe apparatuur. Voor drie miljoen ouderen (‘pensionado’s’) ontstaat misschien chaos omdat ze het vanaf 2025 moeten doen met een ‘variabel pensioen’. Mogelijk betekent dat inkomensverlies. Het NSC wil dat oude rechten blijven gehandhaafd, terwijl ernaast de nieuwe worden opgebouwd.

De meeste pensioenfondsen stappen begin 2025 over op het nieuwe stelsel. De befaamde Amsterdamse econometrist en actievoerder Pieter Lakeman probeert te redden wat er te redden valt. Hij zegt dat tussen 2012 en 2020 de ABP-pensioenen niet zijn geïndexeerd. Daardoor vielen de ambtenarenpensioenen uiteindelijk 20% lager uit, dus vele duizenden euro’s schade voor alle deelnemers. Lakeman kondigt een gezamenlijke claim aan tegen het ABP. Hij rekent op een overwinning bij de rechter. Mogelijk ontvangen de benadeelden ieder een vergoeding van € 15.000. Dat Koolmees met zijn pensioenplannen danig is ontspoord, gaat heel Nederland volgend jaar aan den lijve ondervinden. Misschien lukt het de nieuwe Kamerleden toch nog de trein weer op de rails te zetten.

De trein die mensen vervoert kwam ook in handen van Wouter Koolmees. Sinds 2022 werd hij met hulp van Sigrid Kaag (allebei D66), benoemd tot baas van de NS. Voor zijn nieuwe baan beschikte Koolmees niet over kennis van spoorwegen of logistiek management. Zijn benoeming werd terecht aangevochten door Pepijn van Houwelingen (FvD), die sprak over ‘netwerkcorruptie’. Niks aan de hand, loog Mark Rutte in de Kamer.

Thans, ruim twee jaar na zijn benoeming, heeft Koolmees laten zien dat hij behoort tot de middelmaat, waartoe ook zijn twee D66-voorgangers bij de NS behoorden: Roger van Boxtel en Marjan Rintel. De nieuwe spoorbaas is bij het grote publiek onbekend. Zijn leiderschap is zo zwak dat de reizigersvereniging ROVER deze maand bepleitte dat NS de komende jaren onder ‘streng toezicht’ komt. Volgens ROVER houdt NS zich niet aan het Vervoerscontract, waarin aan de minister wordt beloofd dat treinen op tijd rijden en dat er zo min mogelijk verstoringen zijn. De prestaties gaan volgens ROVER-directeur Freek Bos helaas achteruit. De treinen zijn overvol. Zitplaatsen zijn schaars. Dit is heel anders dan de beloofde comfortabele, hoogfrequente, betrouwbare en betaalbare treinen. Als oplossing vraagt Koolmees jaarlijkse extra steun van € 120 miljoen. Krijgt hij die niet, dan worden de treinkaartjes binnenkort 10% duurder.

Volgens ROVER worden treinen door NS al te makkelijk geschrapt met een verwijzing naar personeelstekort. Daarbij komt dat Koolmees, als typische D66-figuur, aarzelt om actie te ondernemen tegen het toenemende geweld, de bespugingen, bedreigingen en het gezwaai met wapens in de trein. Het is altijd onrustig in de ‘stiltecoupé’. Zwartrijden is inmiddels voor velen een ‘mensenrecht’. Schouderophalend beweert Koolmees dat het “allemaal de schuld is van de verharding van de maatschappij”. Koolmees accepteert dat aangiften wegens mishandeling van NS-medewerkers bijna alle worden geseponeerd.

Voor grote projecten weet Koolmees de politici niet mee te krijgen. Het is hoog tijd dat Groningen bereikbaar wordt via een HSL (hogesnelheidslijn). Een snelle oost-westspoorlijn richting Duitse grens ter hoogte van Enschede zou de Randstad beter verbinden met Berlijn en de nieuwe groeistaten in Oost-Europa. De wensenlijst is lang. Maar de politici dromen van zaken die zij spannender vinden. De meeste kans lijkt Koolmees te hebben bij de bedenkers van de ‘15-minuten-steden’, die in Utrecht en Amsterdam worden gerealiseerd. Wijkbewoners raken er hun auto kwijt, het parkeren wordt onmogelijk gemaakt en verplaatsingen buiten de eigen wijk worden ontmoedigd met digitale controlemiddelen. Er komen treinstellen die lijken op sneltrams. Overal in het land verrijzen nieuwe stationnetjes, om de 15-minuten-steden bereikbaar te maken. Voor de NS is deze afgang van het spoor een gedroomde kans.