De CIA als machtigste Amerikaanse instelling

Omdat de CIA naast inlichtingenvergaring duistere zaken uitvoert waarop de president en volksvertegenwoordiging geen toezicht hebben, is de CIA vaak omschreven als een geheim Amerikaans leger dat in staat is om waar ook ter wereld chaos te scheppen, zonder daar ooit enige verantwoording voor af te hoeven leggen. Harry Truman verklaarde aan het eind van zijn presidentschap dat als hij deze ontwikkeling zou hebben kunnen vermoeden, hij anders te werk zou zijn gegaan. Vanwege slechte ervaringen met deze nationale veiligheidsinstelling, en eigen plannen voor het herzien van Koude Oorlogstandpunten en praktijken, besefte John F. Kennedy de schade die de CIA aan Amerikaanse belangen toebracht, en verklaarde dat hij het in duizend stukken wilde hakken om door de wind te laten verstrooien. Zijn eerste zet was om CIA-directeur Allen Dulles – die de instelling had vormgegeven en als een ongekroonde koning het beleid ervan voerde – te ontslaan. Dit leidde tot een de facto staatsgreep door de moord op Kennedy, onder regie van Dulles, met medewerking van vicepresident Lyndon Johnson. Dulles werd aangesteld als hoofd van de Warren Commission, die het officiële narratief over de moord vormgaf en ervoor zorgde dat alle forensische details voorgoed in de doofpot verdwenen. Deze staatsgreep verhief de CIA tot het hoogste element binnen het Amerikaanse machtsstelsel.

Vrijwel direct na zijn aantreden als president, kreeg JFK door de CIA reeds vergevorderde plannen gepresenteerd voor een invasie van Cuba. Samen met de Amerikaanse legertop was ‘Operation Northwoods’ opgesteld, met daarin allerlei weerzinwekkende plannen voor het vermoorden van eigen burgers, zodat de bevolking oorlog met Cuba zou goedkeuren. Na het debacle van de mislukte Varkensbaai-invasie van Cuba, die de Kennedy-regering in grote verlegenheid bracht, verhoogde de CIA steun voor terroristische acties tegen Cuba, waardoor Moskou besloot om raketten in Cuba te installeren, mede als reactie op de in Turkije geïnstalleerde Amerikaanse raketten. Diplomatie en directe communicatie tussen Kennedy en Nikita Chroesjtsjov hebben kunnen voorkomen dat de oorlogsplannen van de CIA met een nucleaire oorlog zouden uitlopen.

De CIA wist zich sinds de moord op Kennedy stelselmatig onder elke vorm van toezicht vandaan te manoeuvreren, maar in 1975 zorgde een zeldzame samenloop van omstandigheden ervoor dat het toch aan een grondig onderzoek werd onderworpen. De condities die dit mogelijk maakten begonnen met het Watergate-schandaal, waarbij een senaatscommissie machtsmisbruik door het Witte Huis aan het licht bracht. Gerald Ford, als opvolger van Nixon die moest aftreden, wilde toezicht door het Congres niet tegenhouden. Hierdoor was een klimaat geschapen waarin het Congres de handelswijzen van president en CIA wilde gaan controleren. FBI-directeur J. Edgar Hoover, wiens praktijken van politieke intimidatie een klimaat van geheimhouding bevorderden, was kort ervoor overleden. Zodoende kon alleen vanuit de CIA zelf nog een grondig onderzoek tegengehouden worden. Maar de CIA werd op dat moment geleid door directeur William Colby, die sowieso al van plan was om de CIA-operaties te gaan zuiveren.