Eerbetoon aan lelijkheid en ontmenselijking

Abramović vertegenwoordigt als het ware het epitoom van wat ‘performancekunst’ wordt genoemd. Deze ‘kunstvorm’ kwam op in de jaren zestig van de vorige eeuw en raakte toen in een stroomversnelling. De meeste performance‘kunstenaars’ lieten begrippen als schoonheid en esthetiek los. Pleitbezorgers ervan menen dat het loslaten van de fysieke vorm ook een kwalitatief kunstwerk kan opleveren zonder dat het enige esthetische waarde hoeft te hebben. Laat staan dat het iets voortbrengt dat als een ‘hogere’ spirituele ervaring in de klassieke zin kan worden genoemd. Kunst maakt regelmatig gebruik van symboliek. Deze zijn ook duidelijk aanwijsbaar in haar werk en hebben onmiskenbaar een satanisch karakter – zoals Baphomet, pentagrammen en crucifixen.

Dit blijkt goed te liggen in kringen die met modes en manies meegaan. Abramović weet zich gesteund door grote namen uit de financiële en ICT-wereld. Zij omringt zich met celebrity’s en politici als onder meer Barack Obama, Hillary Clinton, John Podesta en vele anderen uit de bestuurlijke elite van Washington. In september vorig jaar nodigde president Zelensky haar uit om ambassadeur van Oekraïne te worden, om kinderen te helpen met de wederopbouw van scholen.

De performance-artmanier van kunst beschouwen heeft een politieke dimensie en is mede door een politiek initiatief ontstaan. In de begintijd van de Koude Oorlog werd de CIA actief op het vlak van kunst als onderdeel van de toen heersende propagandaoorlog. Een van de manieren om deze strijd te winnen was middels het laten zien hoe onbegrensd de westerse kunst was ten opzichte van kunst uit de stramme Sovjet-Unie. Vooral de Amerikaanse abstracte schilderkunst diende hiervoor als boegbeeld in de jaren vijftig en zestig. Vele bekende kunstenaars, zoals Jackson Pollock, Mark Rothko en Willem De Kooning, deden er, niet onverdienstelijk, hun voordeel mee.

Als antwoord op het communisme moest het Westen het toonbeeld worden van vrije en liberale kunst die het westerse ideaal van vrijheid belichaamde en zo een exportproduct kon worden. Hiertoe organiseerde het Museum of Modern Art (MoMA) in New York diverse tentoonstellingen die in samenwerking met de CIA tot stand kwamen. Thomas Braden, de toenmalige uitvoerend secretaris van het MoMA, ging later bij de CIA werken om toezicht te houden op haar culturele activiteiten. Hij merkte ooit eens op in een artikel in de Saturday Evening Post met de veelzeggende provocerende titel Ik ben blij dat de CIA immoreel is, dat de Amerikaanse kunst “meer bijval voor de V.S. heeft opgeleverd dan president Dwight Eisenhower met honderd toespraken had kunnen kopen”.

Geheel in lijn met de heersende tijdsgeest schiep in het kielzog hiervan deze vernieuwing op het gebied van de schilderkunst ook ruimte voor andere, meer vrijere manieren van nadenken over kunst. Het leidde onder meer, en gepropageerd door postmoderne filosofische stromingen, tot het ‘uit elkaar trekken’ van voorheen ogenschijnlijk vanzelfsprekende verbanden zoals die tussen vorm en inhoud. Waarheid kon in dit intellectuele klimaat niet meer worden beschouwd als een eenduidig iets.

Daarnaast was er nog een ‘tijdsgeest’ van losrakende morele verbanden, en van gemeenschapszin losrakend persoonlijk gedrag, wat zich buiten de gesloten privéwereld mocht uiten in hoe men op straat gekleed ging, met gaten in de knieën van denimbroeken bijvoorbeeld. Die oorspronkelijke werkbroeken waren al tot het dagelijkse uniform van ongeveer twee generaties ‘progressief’ denkenden gaan behoren. De mode verbood uiterlijke kenmerken van een gedeelde beschaving.

Met de modewereld is meer aan de hand. Neem bijvoorbeeld het Spaanse luxe modemerk Balenciaga. Deze verkoopt kleding van een ongekende decadentie waarbij de gaten in een eenvoudige denimbroek zelfs geheel verbleken. Want wat dacht u van een paar extreem afgeragde gymschoenen, met de passende naam Full Destroyed, voor de prijs van maar liefst € 1.750? De gekte blijft niet bij deze onschuldige vorm van visueel en moreel verval. In de reclamecampagne van eind 2022 voor modeaccessoires van dit merk komen opmerkelijke zaken naar boven die een nog verdere morele grens weten te overschrijden. In deze campagne wordt namelijk veelvuldig gebruikgemaakt van attributen van BDSM (slavernij, discipline, dominantie en onderwerping, sadomasochisme) en meer verborgen symboliek die zelfs rechtstreeks een verwijzing zijn naar pedofilie. Kwalijker is dat dit alles te zien is op foto’s met kinderen van ca. drie jaar die met deze attributen poseren.

Het bagatelliseren en later zelfs cancelen van deze abjecte advertentiecampagne neemt het feit niet weg dat een dergelijke campagne, waar miljoenen mee zijn gemoeid, door de hele directie, tot op het hoogste niveau, moet zijn goedgekeurd.

Het is geenszins toeval dat een patroon van dergelijk moreel verval ook is te herkennen in de muziekindustrie, die op haar beurt sterk is vervlochten met die van Hollywood en van de mode. Als we de muziekclips bekijken van artiesten als Madonna, Lady Gaga en vele hiphop-artiesten (zie het actuele schandaal rond P. Diddy), dan valt een met satanisme doordrenkte wansmaak op die het muzikale absoluut overstijgt. Hoe knap en inventief ook gemaakt, dit is lelijkheid in de overtreffende trap. Want waarom zou je liters bloed, horens (Baphomet), rode doorschijnende jurken, zwartleren tuigjes, brandende fakkels, zwepen e.d. gebruiken in een videoclip ter omlijsting van een popliedje? Dit nog afgezien van de groteske gezichtsimplantaten waar menig artiest van vindt dat hij of zij daardoor een of ander esthetischer ideaal benadert. Jongeren groeien op met deze beeldcultuur en kunnen het, afhankelijk van hun gezond verstand, als een voorbeeld gaan zien waar zij zich aan spiegelen.