De ondergang van het Amerikaanse ‘Westen’

De naoorlogse monetaire orde op basis van kredietverlening en financieel onderpand is risicovol, het werkt ongelijkheid in de hand en het houdt een technocratische elite financieel in het zadel. Het staat in een lange Amerikaanse traditie. Al vanaf de start van de Amerikaanse Republiek in 1787 werd door het politieke en bancaire establishment gepoogd een geldsysteem te creëren dat het leven op en verlenen van krediet zou institutionaliseren. Aanvankelijk werd het door Europese bankiers met scheve ogen bekeken. Zo moest de Duits-Amerikaanse bankier Paul Warburg – die nog in de Europese traditie van bankieren stond – er niets van hebben. Het doet “geweld aan elk bankprincipe dat in de Oude Wereld als heilig wordt beschouwd”, aldus Warburg vlak voor de Wall Street beurskrach van 1929. De Amerikanen zagen echter de (geo)politieke voordelen en drongen het kredietsysteem op. De risico’s en negatieve economische en maatschappelijke gevolgen van deze manier van financieren worden door overheidssubsidies, regulering en bail-outs uit het zicht gehouden.

Het Amerikaanse monetair-financiële systeem heeft de politieke, bestuurlijke en maatschappelijke aard van het Westen getransformeerd. We worden geleid door een publiek-private bestuurscultuur die in de kern antidemocratisch is. In de nieuwe vorm van publiek-privaat bestuur is geen sprake meer van een echte oppositie. Alle grote politieke partijen, mainstream media, wetenschap en het grootbedrijf onderschrijven het. Het is een vorm van totalitarisme die afwijkt van de klassieke versie, waarin het leidersprincipe, zoals dat van Adolf Hitler en Benito Mussolini, een bepalend kenmerk was. De Amerikaanse politiek-filosoof Sheldon Wolin schreef reeds in 2003 over deze Amerikaanse transitie van democratie naar totalitarisme, door hem bestempeld als ‘binnenstebuiten totalitarisme’. Die heeft geen officiële racistische doctrine en maakt geen gebruik van vernietigingskampen, maar het toont een vergelijkbare minachting voor de beperkingen van en grenzen aan de macht. “Een gekozen wetgevende macht blijft bestaan, maar een systeem van corruptie (lobbyisten, campagnebijdragen, uitbetalingen aan machtige belangen) maakt korte metten met de band tussen de kiezers en hun vertegenwoordigers. Het systeem reageert voornamelijk op bedrijfsbelangen; kiezers worden cynisch, berusten, en oppositie lijkt zinloos.” aldus Wolin.

Tot honderd jaar geleden was er in veel westerse landen nog sprake van een neutrale staat. Verschillende culturen, religies en belangen vonden er onderdak, zonder dat ze elkaar naar het leven stonden. Ook de Amerikaanse Constitutie was nog op deze neutraliteit gebaseerd. Maar sindsdien is de staatsmacht gestaag uitgebreid en is het takenpakket op ontransparante wijze in omvang en reikwijdte toegenomen. Politiek gezien betekende dit een verschuiving van de nadruk op klassieke grondrechten naar sociale grondrechten, met een groeiende rol voor een technocratische klasse als de makers van wetten. Republiek werd ‘democratie’, democratie werd ‘post-democratie’ en ‘binnenstebuiten totalitarisme’, waarbij niet meer het bewaken van recht, maar machtsbehoud voorop is komen te staan. De taakopvatting van de overheid is verschoven van bescherming van welvaart naar herverdeling van welvaart, de laatste jaren met name naar boven.

Burgerlijke rechten, vrijheden en eigendommen zijn gestaag geërodeerd. Wat gisteren nog rechtsgeldig was, kan vandaag in het tegendeel zijn omgeslagen. Wie gisteren nog voordeel had bij bepaalde wetgeving, kan vandaag van zijn privilege worden beroofd. Georganiseerd onrecht is de norm. Het heeft geleid tot politieke apathie en culturele verdeeldheid. Volgens Wolin versterkt dit de totalitaire reflex: “Culturele oorlogen lijken misschien een indicatie van sterke politieke betrokkenheid. Eigenlijk zijn ze een surrogaat. De bekendheid die ze krijgen van de media en van politici die staan te popelen om een duidelijk standpunt in te nemen over niet-substantiële kwesties, leidt de aandacht af en draagt bij aan een politiek van het inconsequente.”

In zijn laatste interview voor zijn dood in 2015 zei Wolin dat de Verenigde Staten het toonbeeld zijn geworden van hoe een democratie kan worden bestuurd zonder de indruk te wekken dat die wordt onderdrukt. De huidige opzet van de westerse democratie is in de geschiedenis de eerste en enige vorm van totalitarisme waarbij de bevolking denkt dat het vrij is, maar waar die vrijheid bestaat uit een voorgeschreven werkelijkheid die de onvrijheid maskeert.

Westerse overheden kunnen het de binnenlandse bevolking misschien nog flink lastig maken in hun zucht naar macht. Wat ze echter niet tegen kunnen houden is kapitaalvlucht door buitenlandse investeerders, of binnenlandse miljardairs op zoek naar bescherming tegen kapitaalverlies. Die lijkt echter op gang te komen. De inflatie blijft hoger dan gedacht en de rentes stijgen weer. In onze schuldeneconomie zorgt dat voor steeds meer hoofdpijn. Zet dit door, dan staan we aan de vooravond van een nieuwe monetaire crisis, een schuldencrisis dit keer niet in de private sector, maar in de publieke sector. Goud en bitcoin, maar ook aandelen, kunst en zeldzame auto’s laten de laatste maanden keer op keer recordprijzen zien.