Poetins Chinese staatsbezoek onderstreept nieuwe wereldorde

De nieuwe Russische minister van Defensie, Andrej Belooesov, is geen militair en heeft geen achtergrond op defensiegebied. Hij is een econoom met een grote en onkreukbare staat van dienst. Zijn taak zal zijn om de defensie-uitgaven – momenteel ongeveer 7% van het bnp – te beheren, teneinde de defensie-uitgaven op de langere termijn tegen beheersbare kosten te handhaven. De dubbelfunctie van Sjojgoe en de econoom Belooesov op Defensie maakt dat zij tezamen de taak hebben om het gehele Russische militaire apparaat in al zijn aspecten te overzien en de strijdkrachten te stroomlijnen in relatie tot algemene nationale veiligheid. Deze herschikking zal zeker mede ingegeven zijn door de Speciale Militaire Operatie (de aanvankelijke gelimiteerde ingreep in Oekraïne), maar is ontegenzeggelijk ook van groot belang voor Ruslands leidende rol in de multipolaire wereldorde.

Tot de zware delegatie van het staatsbezoek behoorden onder andere de voormalige en de tegenwoordige minister van Defensie, de minister van Buitenlandse Zaken, vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en vooral de opmerkelijke Elvira Nabioellina, hoofd van de Russische Centrale Bank. Verder nog de minister van Verkeer en Spoorwegen, hetgeen beloftes inhoudt voor de infrastructuur van snellere landroutes. Nabioellina behoort nog tot dat deel van de Russische functionarissen die de eens (ook in Rusland) populaire neoliberale uitgangspunten waren toegedaan. Haar aanwezigheid betekent dat er bij alle gesprekken die op alle niveaus en op allerlei gebieden hebben plaatsgevonden – zeker op het allerhoogste niveau – ook afspraken zijn beklonken over monetaire politiek, vooral in verband met het reduceren van de rol van de dollar als wereld-reservevaluta. De Chinees-Russische handel vindt inmiddels vrijwel uitsluitend plaats in roebels en yuan. Tegelijk is China ook bezig om in hoog tempo Amerikaanse staatsobligaties te verkopen. Het zijn al langer lopende financiële ontwikkelingen, die – mede dankzij dit staatsbezoek – een flinke steun in de rug krijgen.

Verbetering van handelsrelaties is altijd een belangrijk onderwerp bij staatsbezoeken, maar de zwaarte van de delegatie en het uitgebreide programma betekenen dat Poetin en Xi Jinping vooral hebben gesproken over de alles overstijgende politiek strategische kwesties. De kern daarvan blijft het verder uitbouwen van het strategische partnerschap tussen de twee landen, ten behoeve van uitbreiding en versterking van de multipolaire wereldorde. De twee staatshoofden zien hun landen als de belangrijkste pilaren van deze multipolaire orde en zien het effenen van de weg en uitstippelen van een routekaart als hun voornaamste taak, opdat een toenemend aantal landen steeds meer kunnen bijdragen aan de snelgroeiende en kruiselings in elkaar grijpende BRICS+ en de Shanghai Cooperation Organisation als institutionele bases van die multipolaire wereldorde.

Rusland is dit jaar voorzitter van de BRICS, en zal in oktober gastland zijn voor de jaarlijkse BRICS Conferentie. Die zal plaatsvinden in de stad Kazan, in de Russische provincie Tatarstan. De recente groei van samenwerking van onafhankelijke, soevereine staten onder de BRICS-vlag is onstuimig geweest, en dient tegen groeistuipen en onverwachte crises beschermd te worden. Het staatsbezoek met zijn vele gemaakte afspraken is, zo bezien, perfect gepland om als voorbeeld en inspiratie voor deze conferentie te dienen.

Tijdens de afsluitende persconferentie heeft Xi Jinping enkele wezenskenmerken genoemd die de multipolaire wereld kenschetsen. De belangrijkste daarvan is dat er “sprake is van wederzijds respect en een vastberaden verbintenis om elkaar te steunen in zaken die te maken hebben met de kernbelangen van beide partijen” en het belang van “een win-winbenadering bij het vormgeven van een nieuwe architectuur van wederzijds voordelige samenwerking”. Vladimir Poetin legde meer nadruk op de geopolitieke aspecten: “De gesprekken die we zojuist hebben afgerond, hebben duidelijk gemaakt dat Moskou en Beijing veel belang hechten aan de ontwikkeling en versterking van een alomvattend partnerschap (…) Dit partnerschap kan zeker een voorbeeld zijn voor de banden tussen buurlanden.”

Deze steeds herhaalde nadruk is onmiskenbaar. De grens tussen deze buurlanden behoort tot de langste op aarde, en de heersende opvatting in westers commentaar over dit deel van de wereld was dat alleen al dit feit, met belangen aan weerszijden die zouden botsen, onvermijdelijk aanleiding zou geven tot een destabiliserend conflict. In westers commentaar volgend op het staatsbezoek kwam dan ook de notie naar boven dat, niettegenstaande de klaarblijkelijke vriendschap tussen Poetin en Xi Jinping, China zeer zeker de Russische Federatie als het kleinere broertje zal gaan zien en behandelen. Dit getuigt overigens van onvoldoende kennis en begrip aangaande de mate waarin China afhankelijk is geworden van Poetins diplomatieke kunnen.

Op de tweede dag van het staatsbezoek bezocht Poetin Harbin, waar hij een krans legde voor de Sovjet-soldaten die omkwamen bij de bevrijding van Harbin en Mantsjoerije van de Japanners. Meer dan twaalfduizend mensen vonden hier de dood tijdens de bevrijding van China. In Harbin lijkt de geschiedenis van Rusland en China te zijn samengesmolten. Harbin werd op Chinees grondgebied door Russen gesticht, als een station van de Chinese Oostelijke Spoorweg. De brug, die in het begin van de twintigste eeuw niet alleen twee oevers van de rivier, maar ook twee landen met elkaar verbond, wordt de brug van Chinees-Russische vriendschap genoemd. Poetin ging verder met deze symbolische erkenning van de gemeenschappelijke geschiedenis met een vragenuurtje voor studenten van de polytechnische universiteit aldaar, die meer dan een eeuw geleden door Rusland was opgericht en nu een van de topuniversiteiten is op het innovatieve gebied van chips, robotica, luchtvaart en ruimtevaart. In dat gesprek met die studenten kwam even de privé-Poetin aan het woord. Op de vraag of hij met zijn drukke agenda nog wel aan lezen toekwam, antwoordde hij: “Ik zou eigenlijk willen zeggen, ik ben zo goed opgeleid. Maar ik kan niet tegen je liegen. Helaas kom ik niet aan lezen toe, maar ik heb boeken op mijn nachtkastje liggen. Soms sla ik ze open. Communiceren met intelligente mensen is heel belangrijk. Ik probeer een boek open te slaan, erin te bladeren, ernaar te kijken, het te lezen.” Ter afsluiting van het bezoek bekeek Poetin een tijdens de Culturele Revolutie gesloopte en nu herbouwde Russisch-Orthodoxe kerk.

Verschillende malen werd in het voorbijgaan gewag gemaakt van het voorbeeld van het Russisch-Chinese partnerschap voor bestaande en toekomstige BRICS-landen die een grens delen. Meerdere Afrikaanse landen, die het neerbuigende neokolonialisme van westerse komaf van zich af willen schudden, staan in de rij om deel te gaan nemen aan het BRICS+ verbond. Feitelijk keren zij Amerika – en in de Sahel Frankrijk – de rug toe, om zich bij de multipolaire orde aan te sluiten. Het gaat hen bovenal om het opnieuw verwerven van feitelijke soevereiniteit, op basis waarvan zij met gelijkgestemde landen samenwerking kunnen zoeken. Nog een voorbeeld is Saoedi-Arabië, dat feitelijk al eerder de petrodollar-deal heeft opgeblazen, zonder het zo te noemen. Het is inmiddels een enthousiast BRICS-lid, en heeft laten zien het zonder Amerikaanse bescherming te kunnen stellen. Bovendien heeft de Iraanse vergeldingsactie tegen Israël getoond dat de ‘bescherming’ die Amerika zegt te bieden aan de aan haar gelieerde staten, eigenlijk niet meer geldig is.

De groep westerse Amerika-getrouwe landen staan in zekere zin buiten spel, maar dit kan veranderen. De bekende Russische filosoof Aleksandr Doegin somt het zo op: “Het betekent niet dat we een alliantie tégen iemand opbouwen. Als het Westen multipolariteit accepteert, kunnen ze deelnemen aan de opbouw van deze multipolaire wereld. Maar als het Westen zich blijft verzetten tegen de opkomst van deze multipolariteit, zullen we verplicht zijn om tegen deze poging te vechten, niet tegen het Westen, maar tegen hun hegemonie.”

Het is nu al zichtbaar dat het Westen, in vergelijking met de goede sociaaleconomische vooruitzichten van de BRICS-landen, economisch gezien in zwaar weer is terechtgekomen. Nood breekt wet en het kan zomaar gebeuren dat ook het Westen op basis van wederkerigheid zaken zal gaan doen met BRICS-landen, al was het maar om de westerse economieën te revitaliseren met betaalbare energie.

Vlak voor zijn vertrek sprak Poetin op de gebruikelijke persconferentie met de Kremlin-journalisten-ploeg over vredesonderhandelingen, de zogenaamde Zelenski-vredesformule. “We gaan natuurlijk geen formules bespreken die we niet kennen, maar we hebben nooit geweigerd om te onderhandelen, in tegenstelling tot de Oekraïense kant. Zij zijn degenen die zich uit het onderhandelingsproces hebben teruggetrokken. Oekraïne heeft altijd gesteld dat ze ons een strategische nederlaag zouden toebrengen, en dat ze zouden vechten “tot aan de laatste Oekraïner”. Tot aan de laatste Oekraïner zal misschien wel lukken, maar het is niet mogelijk om Rusland een strategische nederlaag toe te brengen. Dat hebben ze nu wel gemerkt. Nu piepen ze: “Laten we een spoedconferentie over vrede houden.”

De beruchte Zelenski-vredesformule houdt in het kort in: herstel van de Oekraïense grenzen van 1991, dus met inbegrip van de Krim. Tevens de capitulatie en aftocht van alle Russische troepen en herstelbetalingen in volle omvang. Dit betekent dus dat Rusland twee jaar voor niets gevochten zou hebben en ook gezien de onlangs gemaakte terreinwinsten in de omgeving van Charkov, is dit voor Rusland volledig onaanvaardbaar. Op 15 en 16 juni zal er in Zwitserland een ‘Peace-summit’ plaatsvinden. Rusland is niet uitgenodigd en de BRICS-landen hebben afgezegd.

Het Westen beschuldigt Rusland ervan niet aan vredesbesprekingen te willen deelnemen. Poetin zegt daarover: “Wat zijn ze eigenlijk van plan? Ze willen zoveel mogelijk landen bijeenbrengen, iedereen ervan overtuigen dat het de beste oplossing zou zijn om de voorwaarden die door de Oekraïense kant zijn voorgesteld aan te nemen, en dit voorstel in de vorm van een ultimatum aan ons voor te leggen en te zeggen: “Zie je wel, de hele wereld denkt er zo over, ga er nu maar mee akkoord! Dit is te gek voor woorden! Waarom zouden we dat in hemelsnaam doen?”

In Russische ogen zijn onderhandelingen op dit moment niet mogelijk, omdat de ambtstermijn van president Zelenski op 21 mei afloopt. Hij is vanaf dat moment niet meer de legitieme (gekozen) president. In tegenstelling tot westerse theorieën over de willekeur van Poetin, heeft deze staatsman, die rechten studeerde, een erg legalistische houding. “In het verleden hebben we altijd met hen gecommuniceerd, we hadden voortdurend contact voordat het conflict in een gewapende strijd overging. Maar nu is het ook een kwestie van legitimiteit. Deze vraag moet in de eerste plaats worden beantwoord door de politieke en juridische systemen van Oekraïne zelf. Maar voor ons is het natuurlijk van belang, want waar het gaat om het ondertekenen van bepaalde documenten, moeten we natuurlijk op zo’n cruciaal moment documenten kunnen ondertekenen met de legitieme autoriteiten, dat moge duidelijk zijn.”