Ontmenselijking

Maar de grootste revolutie van ontmenselijking is het afgelopen jaar pas echt begonnen. Het jaar 2023 markeerde de grootschalige omarming van Artificial Intelligence (AI), die zich momenteel in razend tempo verspreidt over alle geledingen van de samenleving. AI-systemen zijn in staat om bliksemsnel enorme hoeveelheden informatie te verwerken en te combineren. Veel meer en veel sneller dan mensen dat kunnen en de technologie past dan ook in enorm veel taakgebieden (waaronder bestuurlijke taken) die tot voor kort moesten vertrouwen op de menselijke intelligentie. Menselijke intelligentie die vergeleken met AI traag en inefficiënt is, en daarom kansloos weggeconcurreerd zal worden.

De vraag die zich opdringt is tweeledig: wat is menselijkheid, en wat is intelligentie? De term artificial intelligence geeft in ieder geval aan dat het iets anders betreft dan menselijke intelligentie. Dat betekent dat deze vorm van ‘intelligentie’ niet alleen ontdaan is van de traagheid, feilbaarheid en onberekenbaarheid van de menselijke intelligentie, maar van alle elementen van menselijkheid. Daarmee wordt dus niet alleen de menselijke intelligentie gepasseerd, maar ook alle andere menselijke eigenschappen zoals het vermogen om keuzes te maken op basis van levenswijsheid, ethiek, empathie, altruïsme, intuïtie, stemming, persoonlijke voorkeuren, gevoel, kortom alles dat mensen tot mensen maakt. Daarmee komen we bij de tweede vraag: wat is intelligentie? Maken die genoemde menselijke eigenschappen wel of geen deel uit van intelligentie? Is intelligentie een kwaliteit die al deze kenmerken incorporeert, of bestaat het slechts uit feilloze rekencapaciteit, zoals dat het geval is bij AI?

Leidt het verwijderen van die menselijke elementen tot betere beslissingen? En ook die vraag roept direct een volgende vraag op: wat is ‘beter’? Beter voor wie of voor wat? Het woord ‘beter’ impliceert immers dat er ook een ‘slechter’ bestaat. Als de termen ‘beter’ en ‘slechter’ uitsluitend betrekking zouden hebben op mathematische resultaten, dan zou dat nog wel vast te stellen zijn, maar in het normale leven hebben ze ook een ethische betekenis. Zo zal het voor mensen met een intact moreel besef duidelijk zijn dat het respecteren van menselijkheid beter is dan ontmenselijking. En dat het onderdrukken van mensen slechter is dan ze de vrijheid te gunnen om zichzelf op hun eigen, menselijke manier te ontwikkelen. Ethische overwegingen. die een rekenmachine – hoe geavanceerd dan ook – simpelweg niet kan maken.

Als een AI-machine bijvoorbeeld de opdracht krijgt een complete strategie te ontwikkelen die het rendement van een farmaceutisch bedrijf drastisch moet verhogen, dan ligt het voor de hand dat het ding een manier zoekt om zoveel mogelijk mensen ziek te maken. Zieke mensen zijn immers de afnemers van de betreffende producten. Een dergelijk apparaat zal dat op een uiterst geraffineerde, snelle en effectieve manier kunnen doen, maar beschikt niet over een geweten dat het in staat stelt om te beseffen dat het ziek maken van mensen onethisch is. Natuurlijk kan het systeem worden opgedragen om bepaalde routes te vermijden, maar uiteindelijk volgt het altijd zijn digitale protocollen, hoe geavanceerd die ook mogen zijn. Als het voor de opdrachtgever duidelijk is dat mensen in verweer zullen komen wanneer ze merken dat ze voor commerciële doeleinden ziek gemaakt worden, dan moet dat strategisch worden verhuld, en dat kan een AI-systeem probleemloos als het daartoe de opdracht krijgt. Die opdracht zou dan kunnen zijn: vergroot de afzet van onze producten, maar vermijd dat mensen opmerken dat ze schadelijk zijn voor hun gezondheid. Het systeem zal het zonder enige morele remming uitvoeren, en komt daarbij – in tegenstelling tot mensen – nooit in ‘hinderlijke’ gewetensnood.

In die zin lijkt AI in zijn manier van werken nog het meest op een ander verschijnsel dan intelligentie, namelijk psychopathie. Psychopaten kunnen uiterst intelligent zijn, maar het ontbreekt ze aan een geweten, en dus aan iedere vorm van moraliteit en empathie, precies zoals dat het geval is bij een AI-systeem. Psychopaten gaan altijd berekenend op hun doel af en worden daarbij niet gehinderd door ethische overwegingen. Net zoals AI. Misschien is Artificiële Psychopathie (AP) daarom een betere term voor deze technologie. En misschien is het daarmee ook eerder een aantrekkelijk instrument voor psychopathische, gewetenloze machtszoekers dan voor de rest van de mensheid.

Het menselijk geweten is voor heersers hinderlijk, omdat het voor een belangrijk deel bepalend is voor de beslissingen van mensen en tevens lastig controleerbaar is. Hun wens om dat onberekenbare aspect van menselijkheid buitenspel te zetten is daarom begrijpelijk. De moderne digitale technologie, die met de komst van AI een ongekend dominante rol zal gaan spelen in de samenleving, leent zich daar dus uitstekend voor. Het overklast de mathematische intelligentie van mensen, en maakt moeilijk aanstuurbare menselijke kwaliteiten onschadelijk voor degenen die uit zijn op controle. En dat zijn precies diegenen die over de middelen beschikken om het ontwikkelen van dergelijke geavanceerde technologieën te financieren. Uiteraard zullen ze dat alleen doen als het hun belangen dient.

Daarbij is het natuurlijk wel een vereiste dat het publiek die technologieën omarmt, maar dat kan eenvoudig gerealiseerd worden door er aantrekkelijke speeltjes in te stoppen. Speeltjes waarmee mensen gemakkelijk te verleiden zijn, waardoor de technologie gretig wordt afgenomen en deel gaat uitmaken van het dagelijks leven, zodat we binnen de kortste keren niet meer zonder kunnen. Precies zoals we dat gezien hebben bij andere technologieën, zoals het internet en smartphones, die onbegrensde en vrije toegang tot informatie en communicatie beloofden en daarom op groot publiek enthousiasme konden rekenen. We zijn er inmiddels allemaal afhankelijk van, en dus zullen de leuke attracties de komende tijd stap voor stap worden weggenomen, bijvoorbeeld door de introductie van voorwaardelijke internet-ID’s, waardoor uiteindelijk alleen de afhankelijkheid overblijft. Missie voltooid.