Rosalie Langenberg
De Europese landbouwindustrie verkeert in zwaar weer door de regelgeving die vanuit Brussel, in het kader van veronderstelde klimaatverandering, aan de boeren wordt opgelegd. Deze maatregelen zullen leiden tot een aanzienlijke afname van de landbouwproductie in Europa, zoals een onderzoek van de Universiteit van Wageningen laat zien. Een lagere productie leidt weer tot prijsstijgingen, minder Europese export en meer import van agrarische producten uit andere landen. Er zal meer landbouwgrond buiten de EU nodig zijn, om de Europese bevolking in haar voedselbehoefte te kunnen blijven voorzien.
Oekraïne heeft een van de meest vruchtbare bodems ter wereld, met maar liefst 33 miljoen hectare aan wereldberoemde landbouwgrond. Het land is vaak de ‘graanschuur van Europa’ genoemd, vanwege zijn uitzonderlijk hoge landbouwproductiviteit. Ons voedsel lijkt dan ook in toenemende mate uit landen als Oekraïne te zullen komen, waar steeds meer landbouwgrond wordt opgekocht door grote agrarische bedrijven.
Er is een ware strijd gaande om Oekraïense landbouwgrond. Internationale machten en krachten nemen steeds meer bezit van het waardevolle land. Ruim 28% van de landbouwgrond in het land is in handen van Oekraïense oligarchen en buitenlandse investeerders. Het overgrote deel van deze bedrijven staat geregistreerd in het buitenland, veelal in belastingparadijzen als Luxemburg en Cyprus, maar ook in de Verenigde Staten, Nederland en Saudi-Arabië. De grootste aandeelhouders van deze bedrijven omvatten bijvoorbeeld Vanguard Group, Goldman Sachs en verschillende Europese financiële instellingen.
Een van de grootste grondbezitters in het land is NCH Capital, een Amerikaans private equity-bedrijf. In Oekraïne opereert dit bedrijf onder de naam AgroProsperis. Opvallend is dat een van de investeerders van dit bedrijf de Amerikaanse overheid is, via het agentschap Overseas Private Investment Corporation (OPIC). NCH Capital speelde een belangrijke rol bij de landhervorming in Oekraïne. In 2015 nam de CEO van dit bedrijf, George Rohr, deel aan topoverleggen met de Oekraïense president en de Amerikaanse minister van Handel, waarbij Oekraïne werd aangespoord om in te stemmen met een hervormingsplan van het IMF, teneinde een leengarantie van $ 1 miljard te ontvangen van de Amerikaanse staat.
De staatgreep van 2014 in Oekraïne speelt een doorslaggevende rol in deze ontwikkelingen. Het veranderde de relatie met de EU, waarbij Kiev maatregelen moest treffen om aan voorwaarden voor een associatieverdrag tegemoet te komen. Het ging daarbij om grootschalige privatisering van publiek bezit. De Wereldbank, het IMF en de European Bank for Reconstruction and Development (EBRD) eisten daarvoor enorme structurele aanpassingsprogramma’s, zoals de privatisering van banken, hervorming van de openbare water- en energievoorziening en bezuinigingen op pensioenen en lonen, een afbraak van publieke voorzieningen die een algehele verarming van het Oekraïense volk teweegbracht.
– Het artikel gaat verder onder de afbeelding –
Voor de val van de Sovjet-Unie was alle grond eigendom van de staat. Daarna werd een groot deel van de landbouwgrond geprivatiseerd, mede gesteund en begeleid door het IMF en andere internationale instellingen. Als gevolg daarvan kwam steeds meer land in handen van oligarchen. Om deze ontwikkeling te stoppen, stelde de regering in 2001 een moratorium in, dat verdere privatisering zou voorkomen, waarna niet minder dan 96% van de Oekraïense landbouwgrond tegen zulke privatisering werd beschermd. Een belangrijke voorwaarde voor het ontvangen van westerse financiële hulp was echter de afschaffing van het moratorium op de verkoop van landbouwgrond, hetgeen in 2021 onder druk van internationale financiële instellingen – met name de Wereldbank, het IMF en de EBRD – gebeurde.
Nieuwe wetgeving moest het moratorium vervangen. Oekraïense grond zou alleen aan Oekraïense staatsburgers mogen worden verkocht. Wel zouden buitenlandse personen en bedrijven kunnen leasen. Een grote meerderheid van de bevolking verzette zich tegen deze nieuwe wet. Men kon verwachten dat die nog meer corruptie in de landbouwsector zou veroorzaken, omdat Oekraïne niet beschikt over een functionerende rechtsstaat. Bovendien zijn veel bedrijven in handen van verschillende investeerders en aandeelhouders, zonder transparantie over hun land van herkomst. Daarbovenop zit er ook nog veel geleend geld in Oekraïense landbouwbedrijven. De grootste kredietverstrekkers zijn de Wereldbank en Europese bankinstellingen. Bij een faillissement zouden die bedrijven in handen vallen van de schuldeisers, waardoor buitenlandse entiteiten dan alsnog de grond in hun bezit zouden krijgen.
Ondanks de enorme oppositie, werd het moratorium opgeheven en dus de mogelijkheid geschapen om landbouwgrond te verhandelen. Die wetsverandering gebeurde tijdens een coronalockdown, waardoor het actief demonstreren hiertegen niet mogelijk was.
Volgens de Wereldbank zou het vrijgeven van de landbouwgrond een positieve invloed hebben op de economie. De verwachting was wel dat deze groei voornamelijk zou ontstaan bij de grotere bedrijven met een hoge productiviteit en dat armere, kleinere boeren met een lagere productiviteit hierin mee zouden moeten gaan, of vanwege de stijgende grondprijzen zouden moeten stoppen. Het gevolg was dat grote landbouwbedrijven nog groter zijn geworden en de kleinere spelers langzaam worden uitgeschakeld. Daarbij weten grote landbouwbedrijven op allerlei manieren de regels te omzeilen. Zo heeft bijvoorbeeld het bedrijf MHP – dat momenteel 360.000 hectare grond bezit en wil uitbreiden naar 550.000 hectare – zijn medewerkers gevraagd land op te kopen en deze terug te leasen aan het bedrijf. Kleine boerenbedrijven hebben door de zwakke rechtsstaat en de resulterende corruptie in het land met deze toenemende concurrentie van grote landbouwbedrijven minder kansen.
- Het artikel gaat hieronder verder -
In dit nummer onder meer:
‘Doodsengel’ Dijkstra zet onfrisse werk Ernst Kuipers voort
Etnische uitroeiing onder leiding Netanyahu
Verdienmodel achter hypothetische ziekteverwekkers
Schade aan en moord op zwangeren, foetussen en zuigelingen
Amerikaanse verdeeldheid door Texas-crisis kraakhelder
Net zoals in de Russische Federatie, zijn de Oekraïense oligarchen ontstaan omdat zij tijdens de eerste privatiseringsgolf, onmiddellijk na afschaffing van het communistische systeem hun fortuin konden opbouwen. De door het IMF, de Wereldbank en de EBRD afgedwongen hervormingen zorgden ervoor dat steeds meer landbouwgrond in handen van oligarchen en grote agrobedrijven is gekomen. De top tien procent van de rijkste Oekraïners bezit 60% van de Oekraïense rijkdom. Ook al beweren de genoemde supranationale instellingen dat ze de corruptie in het land proberen terug te dringen, hebben hun maatregelen voor het tegengestelde gezorgd en konden de oligarchen zich nog verder verrijken.
Vanzelfsprekend heeft ook de oorlog de nodige impact op de landbouwsector gehad. Doordat de productieketen is verstoord, konden sommige bedrijven niet meer produceren, draaiden ze verliezen of zijn ze failliet gegaan. In dat verband hebben juist de kleinere boerenbedrijven getoond dat zij in het oog van de storm veerkrachtiger en flexibeler zijn, al hebben kleinere bedrijven aanzienlijk minder grond en ontvangen zij weinig financiering, terwijl de grote landbouwbedrijven nog steeds de meeste steun ontvangen van de Oekraïense regering en internationale financiële instellingen. De geringere mate van afhankelijkheid van de industriële productieketens is doorslaggevend voor de grotere flexibiliteit.
Oekraïne heeft een steeds groter wordende internationale schuld. Na de oorlog zal het land bij het verloop van de wederopbouw in hoge mate afhankelijk worden van schuldeisers en internationale financiële instellingen. Volgens de Wereldbank zal die Oekraïense wederopbouw een verdere privatisering van de landbouwmarkt vereisen. In 2022 vond de Ukraine Recovery Conference plaats, waarin een rapport werd gepresenteerd dat suggereert dat de naoorlogse periode een kans biedt om de landhervorming helemaal door te voeren en uit te breiden, zodat ook rechtspersonen uit het buitenland het recht moeten krijgen om landbouwgrond te kopen. Het ziet ernaar uit dat dit de weg verder vrijmaakt voor een nog verdere concentratie van land in handen van oligarchen, buitenlandse belangen en grote landbouwbedrijven. Dit alles tegen de eerder uitgesproken wil van de Oekraïense bevolking in.
Europese bedrijven zullen niet kunnen concurreren met de Oekraïense megabedrijven die gaan ontstaan. Hun lot onder die omstandigheden wordt nog verzwaard vanwege steeds stringentere regelgeving, ingegeven door niet-bestaande problemen als klimaatverandering en het verzonnen stikstof-probleem. De doelen achter het Europese en nationale landbouwbeleid kunnen sympathiek lijken. De oorspronkelijke milieubeweging zorgde voor idealistisch activisme, en de genoemde doelen worden nog vaak met dat idealisme verward. In werkelijkheid gaat het hier echter om bewuste pogingen Europese boerenbedrijven te gronde te richten, om plaats te maken voor een uitdijend stelsel van agribusiness-giganten.
– einde artikel –
Je las een Premium artikel uit Gezond Verstand
Volg ons op social media
Kijk en beluister Gezond Verstand via
Gerelateerde berichten
