EU-AI-wet, instrument voor censuur en controle

Op de WEF-bijeenkomst gehouden van 15-19 januari jl. in Davos herhaalde Ursula von der Leyen in zwaar aangezette bewoordingen de boodschap van het Risk Report: “Desinformatie is de grootste bedreiging voor de democratie.” Von der Leyen mag dat zeggen want zij wordt verondersteld als ongekozen leider van de EU van wanten te weten, en behoort tot de kliek van door WEF-voorman Klaus Schwab in het zenit gehesen ‘wereldleiders’, waarbij mislukkingen in de Duitse politiek er niet toe doen.

Ondertussen hebben de Europese ‘wereldleiders’ er wat op gevonden om het monster van de mis- en desinformatie te temmen. Dat is de invoering van regelgeving in de vorm van een EU-wet op de kunstmatige intelligentie, de EU-AI-wet. Daarbij gaan de EU-bewindvoerders er prat op met die wet wereldwijd haantje de voorste te zijn, net als met de geldverslindende energietransitie. De EU-AI-wet is de allereerste uitgebreide wet in zijn soort ter wereld. Deze ligt al behoorlijk op stoom en zal naar verwachting medio 2026 in werking treden. De EU benadrukt dat regulering noodzakelijk is omdat “bepaalde toepassingen van AI een potentiële bedreiging vormen voor de rechten van burgers en de democratie”, terwijl burgers, overheden en bedrijven erop moeten kunnen vertrouwen dat AI-producten veilig zijn. Om die veiligheid te waarborgen, zo wordt gesteld, is toezicht op het naleven van de regels noodzakelijk. Daartoe wil de EU een toezichthoudende instantie instellen met bevoegdheden om zware boetes op te leggen.

Vanaf eind 2022 heeft kunstmatige intelligentie stormenderhand de aandacht van de media en daarmee ook van het grote publiek veroverd. Dit loopt parallel met de razendsnelle ontwikkelingen van de EU-AI-wet, wat doet vermoeden dat de media-aandacht geënsceneerd is om angst voor deze ‘nieuwe’ technologie op te roepen bij burgers. Om de noodzaak van invoering van deze wet te onderbouwen worden vooral de gevaren van AI voor de veiligheid van gewone burgers voor het voetlicht gebracht. Tot die gevaren behoren misleiding en oplichting door criminelen, ‘cybercrime’. Met AI kan het stemgeluid van mensen levensecht nagebootst worden en die gekloonde stem kan teksten uitspreken die in werkelijkheid nooit gezegd zijn: een goudmijn voor kwaadwillenden. Zelfs kunnen de lipbewegingen in een video die horen bij de gekloonde woorden, worden nagebootst, zoals in een oud fragment uit de oudejaarsconference van de inmiddels veertig jaar geleden overleden conferencier Wim Kan werd getoond.

In het brandpunt van de belangstelling in het afgelopen jaar stond ChatGPT, een AI-toepassing van het bedrijf OpenAI. Die toepassing kan een redelijk consistent verhaal in elkaar knutselen, dat nauwelijks te onderscheiden is van een door een mens geschreven verhaal. Hoewel deze taalrobot in de media gepresenteerd wordt als het neusje van de AI-zalm is de technologie vooral mogelijk door supersnelle zoekmachines, de gigantische opslagcapaciteit van computers en supersnelle internetverbindingen. Hiermee vergeleken vormt het gebruikte taalmodel een flinterdun toplaagje.

Door al die mystificatie en vreeswekkende berichten over verlies van banen en robots die weldra slimmer en creatiever zullen zijn dan mensen, realiseert het grote publiek zich niet hoe beperkt hedendaagse AI-systemen zijn. Om mystiek en angsten te temperen is het nuttig om enkele principes van het containerbegrip AI te belichten.

Zodra digitale computers het licht zagen werden sommige wetenschappers geprikkeld om te onderzoeken in hoeverre zij geprogrammeerd konden worden om taken uit te voeren die mensen als intelligent beschouwen. Rond 1955 leidde dit tot het vakgebied van de kunstmatige intelligentie dat vele nuttige toepassingen ontwikkelde, zoals spellings- en grammaticacheckers, vertaalprogramma’s, navigatiesystemen en schaakcomputers. Veel banen verdwenen en veel nieuwe banen ontstonden. AI-systemen verschillen van conventionele computersystemen. Het verschil is niet te achterhalen uit de taken die de computer of de daaraan gekoppelde machine (robot) uitvoert. Bij AI is software bestaande uit een reeks van rekenkundige instructies – algoritme genoemd – vervangen door niet-specifieke instructies die gevoed worden met heel veel voorbeelden om bijvoorbeeld vogelsoorten te herkennen.

Zo’n AI-systeem kan worden geïntegreerd in een verrekijker, zoals onlangs werd gepresenteerd op een in Las Vegas gehouden Techbeurs. Men spreekt van machine learning en van deep learning in het bijzonder wanneer het AI-systeem bestaat uit neurale netwerken die pogen de werking van het menselijk brein na te bootsen. Het vele onderzoek van de afgelopen 25 jaar was cruciaal voor wat nu gezien wordt als stormachtige ontwikkelingen in natuurlijke taalverwerking en spraak- en beeldherkenning. AI-systemen werken niet feilloos. Hoe meer voorbeelden zijn ingevoerd in het systeem hoe kleiner de kans op fouten. De uitkomst hangt af van de gekozen voorbeelden zodat zelfs doorgewinterde computerexperts geen uitsluitsel kunnen geven hoe een AI-systeem op de diepste niveaus exact werkt, hetgeen bijdraagt aan de algemene mystificatie.

Dat de verspreiding van onwelgevallige informatie de WEF-ranglijst van bedreigingen aanvoert laat zien dat de EU-AI-wet helemaal niet bedoeld is om burgers te beschermen. Of men moet beschermen lezen als dat burgers onthouden dienen te worden van alle feiten en meningen die niet door EU-politici zijn goedgekeurd. Via controlerende instanties gaat de EU bepalen welke informatie voldoet aan de officiële waarheid. Daarmee is de EU-AI-wet vooral een instrument voor censuur en controle.

Maar er gloort hoop. Ongekozen wereldleiders zijn behept met enkele beperkingen, zoals dat zij menen voorbeschikt te zijn om het lot van de toekomstige wereld te bepalen – zij besturen imaginaire realiteiten en zien niet dat de wereld bevolkt wordt door talloze mensen die waarden vertegenwoordigen die botsen met de hunne. Die horde zal vroeg of laat in verzet komen en de zelfbenoemde wereldleiders van de troon stoten, zoals zo vaak in de geschiedenis is gebeurd.