De Gaza-deal van Trump, Israël en Hamas

De vredesdeal, tot stand gekomen via een intens diplomatiek traject waarin ook Egypte, Qatar en Turkije bemiddelend optraden, lijkt op het eerste gezicht een stap richting de-escalatie, maar onder de oppervlakte borrelen grote spanningen. Zowel in Israël als in Gaza bestaat er een diep wantrouwen over de uitvoering en de werkelijke bedoelingen van de betrokken partijen, en achter de humanitaire retoriek gaan economische en politieke belangen schuil die deze overeenkomst zowel kunnen maken als breken. Het akkoord dat nu op tafel ligt bevat een reeks bepalingen die in fases worden uitgevoerd. Op 13 oktober jl. zijn de laatste twintig overgebleven levende Israëlische gijzelaars, die in Gaza werden vastgehouden, vrijgelaten en teruggebracht naar Israël. In ruil daarvoor heeft Israël ongeveer 2.000 Palestijnse gevangenen vrijgelaten. Israël beloofde zijn troepen gedeeltelijk terug te trekken uit dichtbevolkte gebieden in het noorden van Gaza, terwijl humanitaire konvooien eindelijk toegang zouden krijgen tot delen van de regio die maandenlang hermetisch waren afgesloten.

Trump, die de deal nadrukkelijk naar zich toetrok, presenteert dit akkoord – op zijn bekende bombastische manier – als bewijs van zijn ongeëvenaarde vermogen om “vrede te brengen waar anderen hebben gefaald”. Zijn entourage spreekt over het vredesplan dat niet alleen de demilitarisering van Gaza moet inluiden, maar ook de contouren schetst van een nieuw bestuur in de enclave, zonder Hamas, maar met internationale betrokkenheid. Dat laatste is een bron van grote controverse. Critici waarschuwen dat een dergelijke bestuursvorm feitelijk neerkomt op een herkolonisatie van Gaza, een bestuurlijke overname onder westerse en Arabische auspiciën die de Palestijnse zelfbeschikking verder uitholt. Het beeld van Tony Blair als ‘vredesgezant’ wekt herinneringen aan eerdere mislukkingen, waarin buitenlandse diplomaten onder het mom van herstel de facto de touwtjes in handen namen.

De Israëlische wapenindustrie speelt in dit alles een opvallende bijrol. Terwijl het staakt-het-vuren officieel wordt gepresenteerd als een humanitaire stap, beschouwen wapenfabrikanten het als een commerciële adempauze. Door de hevige gevechten en de internationale verontwaardiging over burgerdoden daalden de exportcijfers van Israëlische defensiebedrijven flink, vooral richting Europa. Verschillende rapporten, waaronder een recente analyse van het nieuwsplatform The Cradle, wijzen erop dat de sector hoopt via het wapenstilstandsakkoord het vertrouwen van buitenlandse klanten terug te winnen. Europese landen, die onder publieke druk wapenleveranties hadden opgeschort, zouden zich nu kunnen beroepen op de ‘nieuwe stabiliteit’ om de handel te hervatten.

Tegelijkertijd blijven berichten binnenkomen die aangeven dat de situatie ter plaatse nog allerminst vreedzaam is. Palestijnse bronnen, ondersteund door beelden op sociale media, beschuldigden Israëlische troepen ervan na de aankondiging van de wapenstilstand nog steeds huizen, voedselopslagplaatsen en zelfs een afvalwaterzuiveringsinstallatie in brand te hebben gestoken. Of deze incidenten op bevel gebeurden of uit individuele wraakacties voortkwamen, blijft onduidelijk, maar ze ondermijnen het vertrouwen in Israëls bereidheid om zich aan de deal te houden. Binnen de Palestijnse gemeenschap heerst eveneens verdeeldheid. Hamas heeft formeel ingestemd met het akkoord, maar ziet het als een tijdelijke wapenstilstand, niet als een stap naar demilitarisering. Veel Palestijnen vrezen dat de internationale bemoeienis uiteindelijk zal leiden tot een marionettenbestuur dat weinig meer is dan een administratief verlengstuk van buitenlandse belangen. De bevolking, uitgeput en getraumatiseerd, verlangt vooral naar rust en wederopbouw, maar beseft dat die wederopbouw mogelijk gepaard zal gaan met nieuwe vormen van controle. In Europa is de reactie ambivalent. Leiders van Frankrijk en Duitsland hebben de vrijlating van gijzelaars toegejuicht en hun steun uitgesproken voor de wapenstilstand, maar binnen hun eigen regeringen woedt een discussie over de vraag of de hernieuwde samenwerking met Israël ethisch te verantwoorden is zolang het land geen onafhankelijk onderzoek naar oorlogsmisdaden toestaat.

Op geopolitiek niveau vormt de vredesdeal een test voor de machtsverhoudingen in het Midden-Oosten. Als de wapenstilstand standhoudt, kan dat de deur openen naar bredere regionale akkoorden, mogelijk zelfs naar een hernieuwde dialoog tussen Israël en Arabische staten die eerder de banden hadden verbroken. Maar als het akkoord instort, dreigt een nog diepere vertrouwensbreuk. De regio heeft in dat geval niet alleen te maken met een heropleving van geweld, maar ook met het verlies van geloofwaardigheid van internationale bemiddeling. In Israël zelf blijft het politieke risico groot. Netanyahu balanceert op het slappe koord tussen zijn rechts-nationalistische achterban, die elke concessie ziet als capitulatie, en de internationale druk die op economische en diplomatieke repercussies kan uitlopen ingeval Israël de deal ondermijnt. Het ziet ernaar uit dat Netanyahu herinnerd zal worden als de architect van zijn eigen ondergang en de vernietiging van zijn land.