Jos Thommassen
Zonder kennis van het origineel is de karikatuur echter niet meer dan een zonderlinge verschijning, of opzettelijke misleiding. Een goed voorbeeld hiervan is de als voorgeschreven werkelijkheid gepresenteerde karikatuur die ons door de media al decennialang wordt getoond van de schurk Poetin, waarbij de originele werkelijkheid door censuur zorgvuldig uit het zicht wordt gehouden. In Nederland zien we iets dergelijks bij de politicus Thierry Baudet, die al jarenlang niet meer wordt uitgenodigd bij de diverse politieke praatprogramma’s, terwijl er wel degelijk een karikaturaal, negatief imago getoond wordt dat niet overeenkomt met zijn ware aard. Het origineel mogen we niet te zien krijgen, maar de karikatuur wordt ons goed ingepeperd.
De karikatuur blijft echter ook een adequaat instrument om een ingewikkelde werkelijkheid zichtbaar te maken en zo bij te dragen aan waarheidsvinding. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk een heldere blik te werpen op de stijlverandering in machtsuitoefening die president Trump sinds begin dit jaar lijkt te hebben ingezet. Vanuit een karikaturaal standpunt zien we dat vóór die tijd al decennialang een politieke macht opereerde die bevreesd was voor de eigen bevolking en zich vooral richtte op controle en uitbuiting ervan, middels hoge belastingen, het creëren van schaarste, het zaaien van angst, overdadige wetgeving en het fabriceren van crisissen en oorlogen, waarbij met name Big Pharma, het militair-industrieel complex en de energiesector, in collaboratie met het deels corrupte ambtenarenapparaat, konden floreren.
Een dergelijke uiting van macht is gestoeld op een kluwen aan krachten die in samenhang Deep State genoemd wordt. Dit biedt een voedingsbodem voor machtspolitici zonder principes, die moeiteloos overstappen van de ene naar de andere bestuursfunctie, waarbij een tijdelijk verblijf in het parlement niet veel meer betekent dan een mooie aanvulling op de persoonlijke CV. Badend in gegarandeerde forse salarissen hebben zulke politici zelf nooit het risico van een eigen onderneming gevoeld.
Trump en Musk presenteren thans een politiek die geen angst kent voor de eigen bevolking en juist leunt op haar vrijheid en welvaart door aan te sturen op meer vrijheid, overvloed en goedkope energie. Ze hebben ooit zelf met hun straatvechtersmentaliteit succesvolle ondernemingen opgebouwd en zijn door vallen en opstaan vroegwijs geworden, waardoor er een gevoelsmatige connectie bestaat met de ondernemende burger, maar ook met een pragmatisch staatshoofd als Poetin. In Nederland spelen politici als Van Haga en Baudet een vergelijkbare rol.
De Nederlandse politiek lijkt echter nog lang niet rijp voor een werkelijke Trumpiaanse revolutie. De Tweede Kamer wordt bevolkt door middelmatige lichtgewichten die niet het volk, maar zichzelf vertegenwoordigen. Door de bril van de karikatuur is het niveauverschil tussen deze kartelpolitici en hun illustere voorgangers confronterend. Hans van Mierlo, medeoprichter van D66, was een charismatische en pragmatische politicus die het evenwicht zocht tussen idealisme en realisme. Hij richtte zich op democratische vernieuwing, burgerrechten en individuele vrijheid. Zijn regelmatig opkomende twijfels over zijn eigen standpunten gaven zijn politiek handelen een menselijk en reflectief karakter.
De huidige partijleider, de pedante Rob Jetten, ontleent zijn inhoud aan zogenaamd progressieve thema’s als klimaatverandering, inclusiviteit en digitale vooruitgang.
Momenteel loopt hij voorop als gevoelloze oorlogshitser in het Oekraïne-conflict, samen met Frans Timmermans en Dilan Yeşilgöz.
Een vergelijking van Yeşilgöz met de onlangs overleden VVD-coryfee Frits Bolkestein kan hoofdpijn veroorzaken. Bolkestein zag politiek als een middel om ideeën te realiseren. Hij had een duidelijk liberaal-conservatief wereldbeeld en was niet bang om impopulaire standpunten in te nemen, bijvoorbeeld over immigratie en de EU. Zijn intellectuele onafhankelijkheid maakte hem een volksvertegenwoordiger die niet louter uit was op macht, of een carrière.
Yeşilgöz is een typische carrièrepolitica die omhoog is geklommen via de interne structuren van de VVD, na een parcours langs de Socialistische Partij, de Partij van de Arbeid en een stage bij GroenLinks.
Op dezelfde wijze maken vergelijkingen tussen bijvoorbeeld Frans Timmermans en Joop den Uyl of tussen Henri Bontenbal en Dries van Agt duidelijk hoe ernstig het met de huidige lichting volksvertegenwoordigers van de grote partijen is gesteld. Het contrast tussen deze generatie politici en hun voorgangers is ontluisterend, de leden van de enige vernieuwingspartij FVD uitgezonderd. Zij zijn onbevreesd voor de welvaart en invloed van de burger.
Het is daarom de taak van Trump en consorten, gesteund door het mandaat van de kiezer, om in Amerika de repressieve, oude en diepgewortelde machtsstructuren, verankerd in de instituties, te ontmantelen. Deze afbraak van oude systemen geldt tevens voor de mainstream media, die jarenlang de perceptie van de burger gestuurd hebben en in hun stuiptrekkende bewegingen alsnog pogen nieuwe bestuurders als Trump en Musk opnieuw belachelijk te maken en te demoniseren.
Deze in lichte overdrijving geschetste karikatuur van politieke macht schept overzicht. Een andere zeer effectieve stijlfiguur waarmee de werkelijkheid begrijpelijker kan worden weergegeven is de metafoor. Een van de meest indrukwekkende metaforen uit de literatuur wordt toegepast door de briljante negentiende-eeuwse schrijver Oscar Wilde, in zijn roman The Picture of Dorian Gray (1890).
Wilde gebruikt de tragische ontwikkeling van de hoofdpersoon Dorian Gray om de gevaren van zelfverheerlijking en eigenwaan te onderzoeken. Gedurende het verhaal daalt Dorian stapsgewijs af in een morele hel. Terwijl door een vloek zijn uiterlijke verschijningsvorm jong en aantrekkelijk blijft, openbaart zich zijn morele degeneratie in een door zijn vriend Basil Hallward geschilderd portret dat bij hem op zolder staat. Ondanks zijn volmaakte uiterlijk dwingt zijn geestelijke nood hem uiteindelijk het schilderij te aanschouwen. De aanblik van de verschrikkelijke waarheid leidt tot een dramatische zelfdoding.
Deze fantastische metafoor is analoog aan de wijze waarop de NAVO zich voordoet als vredesorganisatie achter een façade van morele superioriteit, terwijl ergens op een zolder van een groot NAVO-kantoor een schilderij hangt waarin de onuitsprekelijke lelijkheid van deze leugen tot uiting komt. Trump en Poetin fungeren als de boodschappers die dit verborgen schilderij in de openbaarheid dreigen te brengen, hetgeen mede verklaart waarom zij in de media met zoveel haat en hysterie worden bejegend.
De brenger van een onwelgevallige boodschap wordt stevig belaagd. Fred Spijkers diende in 1984 namens het ministerie van Defensie de weduwe van Rob Ovaa, die was omgekomen door een ondeugdelijke landmijn, te condoleren en haar wijs te maken dat haar man door eigen onzorgvuldigheid was verongelukt. Spijkers weigerde te liegen en beloofde de weduwe de ware toedracht boven tafel te krijgen. Hierdoor kwam hij in conflict met de overheid. Na jaren van strijd werd Spijkers in 1997 op basis van vervalste medische rapporten ontslagen wegens een ‘geestelijke stoornis’.
Nadat er ook nog een aanslag op hem werd gepleegd, erkende Defensie in 2002 alsnog alle misleidingen en zegde Spijkers een belastingvrije schadevergoeding toe. Niet veel later volgde een flinke belastingaanslag op dit bedrag. Uiteindelijk kreeg Spijkers in 2010, na een zich 27 jaar lang voortslepende strijd met Defensie, juridisch eerherstel, maar archiefstukken over deze stinkende beerput werden ontoegankelijk verklaard tot vijftig jaar na Spijkers’ dood.
Als reactie op dergelijke misstanden werd in 2016 ‘Het Huis voor Klokkenluiders’ opgericht, maar in 2019 bleek dat sindsdien geen enkel onderzoek naar een misstand was afgerond. Het speciale Huis voor Klokkenluiders leek meer op een vernuftige valstrik om lastige mensen te lokken en buiten het zicht van de burger uit te schakelen. In het accepteren van een ongewenste boodschap moeten vaak zowel de boodschapper als de ontvanger van de boodschap bereid zijn te lijden, om uiteindelijk samen tot de waarheid te komen.
Deze lijdensweg aan beide zijden wordt als metafoor op fenomenale wijze weergegeven in een klassieke scène uit de film They Live, van John Carpenter. De held van het verhaal probeert zijn vriend ervan te overtuigen dat er onzichtbare duistere krachten werkzaam zijn, die letterlijk zichtbaar worden door de glazen van een speciale zonnebril. De poging om zijn stevig weerstand biedende vriend door deze bril te laten kijken mondt uit in een van de meest iconische vechtscènes uit de filmgeschiedenis, die als metafoor model staat voor zowel het instinctieve verzet tegen het opkomend besef dat de voorgeschreven werkelijkheid op drijfzand is gebouwd, als de enorme moeite die je soms moet doen om de medemens wakker te schudden. Carpenter besteedde volledige aandacht aan elk detail en aan elke seconde van de relatief lange scene. Deze karikatuur van een gevecht is de perfecte metafoor voor een existentiële strijd om de bevrijding uit een illusie.
– einde artikel –
Je las een Premium artikel uit Gezond Verstand
Volg ons op social media
Kijk en beluister Gezond Verstand via
Gerelateerde berichten
