Jeroen van den Berg
Zowel rechts als links stemden voor de val van de regering. Macron versleet inmiddels vijf premiers tijdens zijn presidentschap. Zelf blijft hij overeind dankzij het Franse presidentiële systeem van de Vijfde Republiek, waarin de president rechtstreeks wordt gekozen en over sterke constitutionele bevoegdheden beschikt. Zijn machtsbasis is echter wankel. Met een populariteit van slechts 10-15% en de groeiende roep om vervroegde verkiezingen staat hij meer geïsoleerd dan ooit. Marine Le Pen pleit nadrukkelijk voor verkiezingen, wetende dat haar partij waarschijnlijk de grootste zou worden. Het Franse systeem kent traditioneel een sterke president en een premier die afhankelijk is van parlementaire steun. Bij instabiliteit ontstaat er een patstelling. De president kan weigeren nieuwe verkiezingen uit te schrijven, maar elke premier die hij benoemt loopt het risico in dezelfde patstelling te verzanden.
De oorzaken van deze crisis zijn divers. Allereerst de economische uitputting; Frankrijk draagt de grootste staatsschuld van de eurozone in absolute cijfers: ruim € 3.346 miljard, oftewel 113% van het bbp. Prognoses wijzen zelfs naar 125% in 2030. Daarbovenop komt een begrotingstekort van circa 5,4% tot 5,8%, het hoogste van de EU. Kredietbeoordelaar Fitch heeft de kredietwaardigheid van Frankrijk onlangs verlaagd naar A+, wat de druk op de regering om harde keuzes te maken vergroot. Om aan de Europese norm van 3% te voldoen, zijn zware bezuinigingen onvermijdelijk. Die bezuinigingen raken pensioenen, sociale zekerheid en publieke diensten, en vormen de brandstof voor massale protesten.
Daarnaast is er sprake van politieke vermoeidheid en verlies van legitimiteit. Macron presenteerde zich bij zijn eerste verkiezing als een buitenstaander die Frankrijk zou hervormen. In werkelijkheid was hij een klassieke insider, een oud-bankier, afgestudeerd aan de École Nationale d’Administration, en al minister onder François Hollande. Hij werd een destabiliserende factor. Hij presenteerde zich als redder van Frankrijk, maar bracht het land dichter bij bestuurlijke verlamming. Elk jaar groeide het Front National, inmiddels Rassemblement National, en werd sterker, juist onder zijn presidentschap. Omdat binnenlandse successen uitbleven, verlegde Macron de focus naar Europa en de oorlog in Oekraïne. Hij ontpopte zich tot een van de ferventste voorstanders van steun aan Kiev en flirtte zelfs met de mogelijkheid Franse troepen te sturen, dit terwijl 70% van de Fransen zich hiertegen uitspreekt.
Massale rellen in Franse steden dwongen de regering eerder al om 80.000 politieagenten in te zetten. Brandstichtingen, plunderingen en gevechten met de politie tonen aan dat de kloof tussen burgers en staat groter wordt. Daarbovenop kwam het plan om burgers 5% extra premie te laten betalen voor een verzekeringsfonds tegen rellen. Voor veel Fransen is dit de wereld op zijn kop, niet de staat of de daders, maar de gewone burger draait op voor de schade. Deze dynamiek voedt de boodschap van Le Pen, die zich profileert als verdediger van de vergeten Fransen en daarmee orde en nationale soevereiniteit centraal stelt. De kern van de huidige mobilisatie wordt gevormd door de beweging Bloquons tout (Blokkeer alles), die grotendeels via sociale media is ontstaan. Het doel is om heel Frankrijk stil te leggen. Deelnemers variëren van jongeren tot activisten uit de linkerzijde van het politieke spectrum, en velen staan los van traditionele vakbonden. De eisen richten zich op het behoud van sociale voorzieningen, tegen inkrimping van pensioenen en sociale zekerheid, en algemene verontwaardiging over economische ongelijkheid. Inmiddels hebben ook vakbonden en linkse partijen hun sympathie uitgesproken, waardoor de beweging verder aan kracht wint. In verschillende steden (o.a. Parijs, Lyon, Marseille) zijn spoorlijnen, metro’s en havens platgelegd.
De crisis in Frankrijk raakt het hart van de Europese Unie. Economisch is Frankrijk de tweede economie van de eurozone. Als de Franse schuldenberg onhoudbaar wordt, kan een nieuwe eurocrisis ontstaan, die landen als Nederland direct raakt via banken en begrotingsregels. Politiek zou een overwinning van Le Pen een radicale koerswijziging betekenen: heronderhandeling van EU-verdragen, mogelijk minder steun voor Oekraïne en meer nadruk op nationale belangen. Daarnaast dreigt een domino-effect. Net als in Frankrijk kampen ook Duitsland en het Verenigd Koninkrijk met enorme politieke en economische problemen. Instabiliteit in Parijs zal de Europese Unie in een bredere existentiële crisis storten. Voor Nederland is de situatie in Frankrijk geen ver-van-mijn-bed-show. Ons land is nauw verweven met Frankrijk via handel en de eurozone. Een oplopende Franse schuldencrisis zal direct leiden tot hogere rentes en druk op Nederlandse banken en pensioenfondsen. Politiek versterkt de opkomst van Le Pen de Nederlandse euroscepsis. Partijen die Brussel willen uitdagen zouden zich gesteund voelen door een nationale regeringspartij in Parijs. De grote oorlogszucht jegens Rusland speelt eveneens mee. Mocht Macron zijn plannen doorzetten om Franse troepen naar Oekraïne te sturen, dan raakt dit ook Nederland via NAVO-verplichtingen en gezamenlijke EU-defensieprojecten.
Ook het Franse politieke systeem zelf draagt bij aan de instabiliteit. Sinds 1958 geldt de Vijfde Republiek, ontworpen door Charles de Gaulle. De president wordt rechtstreeks gekozen, is hoofd van het leger, benoemt de premier en kan het parlement ontbinden. Het parlement bestaat uit de Assemblée nationale en de Senaat. Dit systeem geeft stabiliteit zolang de president een meerderheid heeft, maar sinds 2022 beschikt Macron daar niet meer over. Het resultaat is een opeenvolging van patstellingen, mislukte hervormingspogingen en steeds terugkerende regeringscrises. Frankrijk is in veel opzichten de kanarie in de kolenmijn van Europa. Het toont hoe een combinatie van economische uitputting, politieke vervreemding en sociale spanningen leidt tot een systeemcrisis.
Wat in de huidige Franse crisis vaak onderbelicht blijft, is de rol van de regio’s. Frankrijk is van oudsher sterk gecentraliseerd, met Parijs als middelpunt van de macht. Toch zien we juist in de provincie het hevigste verzet tegen de hervormingen van Macron en zijn opvolgende premiers. In grote steden als Marseille, Lyon en Toulouse, maar ook in kleinere industriesteden die hard geraakt zijn door globalisering en sluiting van fabrieken, is het wantrouwen richting de centrale overheid diepgeworteld. Het idee dat “Parijs beslist en de rest betaalt” is een terugkerend sentiment dat de voedingsbodem vormt voor protestbewegingen. Een ander belangrijk aspect is de demografische en culturele diversiteit van Frankrijk. Het land kent al decennialang spanningen rond immigratie en integratie. De rellen in de voorsteden, die oplaaien na politiegeweld of sociaaleconomische spanningen, maken duidelijk dat er een generatie jongeren is die zich niet vertegenwoordigd voelt door de traditionele politiek. Hun woede wordt steeds vaker gekoppeld aan bredere sociale onvrede, waardoor economische protesten en identiteitskwesties in elkaar overvloeien. Voor Le Pen en haar Rassemblement National vormt dit een kans om zowel de zorgen van de ‘vergeten Fransen’ als het onbehagen over migratie te kapitaliseren.
Verder speelt de geopolitieke context mee. Frankrijk ziet zichzelf traditioneel als een van de leiders (de koetsier als metafoor) van de Europese Unie, maar heeft de afgelopen jaren sterk aan invloed verloren. Tot slot is er de kwestie van het wantrouwen in instituties. Volgens recente peilingen heeft minder dan een vijfde van de Fransen vertrouwen in het parlement en nauwelijks een kwart in de presidentiële macht. De rechterlijke macht, de politie en de media worden met grote argwaan bekeken. Dit structurele wantrouwen voedt de protestbewegingen. Waar eerdere generaties de staat nog zagen als garantie voor sociale stabiliteit, overheerst nu het gevoel dat de overheid een bedreiging vormt voor welvaart en veiligheid. Dat maakt de Franse crisis niet alleen politiek of economisch, maar ook existentieel: een samenleving die twijfelt aan haar eigen fundamenten.
– einde artikel –
Je las een Premium artikel uit Gezond Verstand
Volg ons op social media
Kijk en beluister Gezond Verstand via
Gerelateerde berichten
