Dennis Spaanstra
Kosten: ruim € 183 miljoen. Tot nu toe was de grootste veiligheidsoperatie in Nederland die rond de Nuclear Security Summit in 2014. Die vereiste een veel lagere inzet, van circa 13.000 politieagenten en minder militairen. Van de politie wordt wel verwacht dat de reguliere incidentenafhandeling gewoon doorgaat. Over de personele inzet van de NAVO-top vorig jaar in Washington zijn geen cijfers bekend, maar bij de top in Madrid in 2022, werden 10.000 politieagenten ingezet.
Er zijn maar drie concrete nieuwe redenen te vinden waarom zo exorbitant hoog op veiligheid wordt ingezet: 1) terrorismedreiging: niveau 4 (reële kans op een aanslag), 2) bespreking van een mogelijke verhoging van defensie-uitgaven naar 5% van het bbp, en 3) plannen om Europese NAVO-lidstaten minder afhankelijk te maken van de VS. Alle andere opgegeven redenen, zoals geopolitieke spanningen, cybercrimes en actieve bestrijding van valse informatie waren bij voorgaande bijeenkomsten ook al van toepassing.
Er gaat ook geoefend worden op scenario’s als uitval van stroom en digitale infrastructuur. Vanwege de bijna drie keer grotere inzet van politie en militairen als in Madrid, wekt dit de indruk dat het hier om een flagrante psychologische exercitie gaat. Ursula von der Leyen had het al over haar project ‘ReArm Europe’ en de daarvoor benodigde 800 miljard extra, waarvoor EU-landen zich diep in de schulden moeten gaan steken, terwijl de invloed van Europa en de Europese kant van de NAVO op de werkelijke geopolitieke spanningen nihil blijkt te zijn. De bevolking loopt er helemaal niet warm voor, wat blijkt uit groeiende aantallen protesten en verandering van stemgedrag.
Omdat geloof in de oppermachtige NAVO onder de bevolking aan het wegebben is, moet dus worden gewerkt aan het imago. Zo gaan we bij de aankomende top prachtig theater zien, in de hoop dat het volk zal inzien hoe machtig en relevant de leiders ervan nog zijn.
Twee derde van het politiepersoneel wil zich niet voor deze exercitie lenen. Dat verklaarde Nine Kooiman, voorzitter van de Nederlandse Politiebond (NPB), op 6 mei in een uitzending bij Eva Jinek. Kooiman noemt als reden ook het personeelstekort, waaronder een tekort van 1.500 rechercheurs. Deze duidelijke ontevredenheid onder agenten hangt samen met fundamentele veranderingen die door centralisatie van het politie-apparaat zijn ingevoerd. Tijdens mijn carrière van 32 jaar bij de politie en de marechaussee heb ik dit zien veranderen. Aanvankelijk geloofde ik in een oorzaak als stupiditeit, of bezuinigingen. Maar hoe langer en hoe verder het ging, hoe meer het voor mij steeds beter zichtbaar werd dat er systematisch werd gewerkt aan een compleet nieuwe en andere soort politie. Een verandering die onder de bevolking niet langer de vanouds bekende leus ‘de politie is je beste vriend’ kan waarmaken.
Ik geloof niet per se dat de politieagenten kritisch zijn op de NAVO-exercitie vanuit hun politieke overtuiging. Wanneer over het algemeen gezagsgetrouwe agenten de relevantie van een opdracht inzien, zal het niet snel gebeuren dat ze daartegen in het geweer komen. Wat de voorzitter van de NPB in een tv-programma bekendmaakte, is echter wel een eerste signaal van een omslag. Een omslag die ik op de wat langere termijn wel had verwacht, maar niet zo snel had zien aankomen.
Dat twee derde van de politieagenten zich niet voor de exercitie van het NAVO-toptheater wil lenen, hangt samen met de bovengenoemde veranderde rol van de politie vis-à-vis de bevolking. Tot 1993 hadden we in Nederland een Rijkspolitie en een Gemeentepolitie. De Rijkspolitie, ook wel de Boerenpolitie genoemd, deed z’n werk in de landelijke gebieden, op snelwegen en in de kleine gemeentes. De Gemeentepolitie was er voor de steden, vanaf ongeveer 25.000 inwoners. De Rijkspolitie viel onder de minister van Justitie en de Gemeentepolitie viel onder verantwoording van een burgemeester, dus veel verder buiten het bereik van de landelijke politiek. De politiewet van 1993 maakte de scheiding tussen Rijks- en Gemeentepolitie ongedaan, en een eerste stap richting centralisering werd daarmee gerealiseerd.
De nieuwe vorm werd Regiopolitie genoemd en het geheel was verdeeld over 25 regio’s. Elk van die regio’s had een eigen korpschef en regio’s waren nog vrij autonoom. Vanaf 2013 ging de centralisering verder, mogelijk gemaakt met de nieuwe politiewet van 2012. Onder minister Opstelten verscheen de Nationale politie. Tussendoor, in 2010, werden justitie en politie ook nog eens ondergebracht in één en hetzelfde ministerie, namelijk dat van Justitie en Veiligheid. Een duidelijke schending van de scheiding der machten.
Deze centralisering van de politie was precies het tegendeel van wat de politie eigenlijk zelf wilde. De politie heeft juist altijd willen decentraliseren, om ‘in de haarvaten van de maatschappij te kunnen zijn’. De wijkagent op de fiets, die aanspreekbaar is in de straat. Hij/zij kende iedereen van naam of bijnaam. Ervaring leerde ook dat het wenselijk was om contextgericht in plaats van systeemgericht te werken. Vertrouwen in plaats van naleving. De politie wilde zelf graag de burgers’ beste vriend zijn. Tevens besefte men dat Nederland niet overal precies hetzelfde is. Iedere provincie heeft z’n eigen problematiek, ieder dorp of wijk een andere mentaliteit of andere gewoonten. Daar is maatwerk voor nodig, wat niet op afstand kan worden aangestuurd.
Maar het omgekeerde gebeurde; de wijkbureautjes werden gesloten, hetgeen de afstand tussen agent en wijkbewoners vergrootte. Feitelijk kwam de politie verder weg te staan van het volk en werd daarom meer een vreemde voor de burger. Prestatiecontracten voor teamchefs deden hun intrede. Er werd gestuurd op cijfers en dus op systeemgericht werken, het begin van het einde. De chef wilde z’n gratificatie, dus moest hij zorgen voor betere cijfers dan zijn collega in een ander wijkteam. Zaken werden gedegradeerd naar lichtere vergrijpen.
De opleiding van nieuwe agenten veranderde qua tijdsduur van de oorspronkelijke vier jaar naar één jaar. Minder tijd voor sporten, minder tijd voor teambuilding en minder tijd voor training van wetgeving, fysieke en communicatieve vaardigheden. Iedere instructeur geweldsbeheersing weet dat de kans op toepassing van geweld, of het ondervinden ervan, groeit naarmate een politieagent niet of onvoldoende getraind is. Daarna ontstaat een vicieuze cirkel, waarbij de agent vraagt om meer mogelijkheden om zichzelf te beschermen. De pepperspray en later de taser deden hun intrede. De Boa’s kregen een wapenstok. Bij het frequenter inzetten van geweld, komt onherroepelijk kijken dat de agent ook vaker zelf tegen geweld aanloopt. Dat zien we nu ook landelijk terug in de cijfers.
Voor nieuwe leidinggevenden werd steeds vaker gebruikgemaakt van zij-instroom. Het kader werd daardoor jonger en minder ervaren. Ervaren personeel stroomde niet door en raakte gedemotiveerd. Om zich staande te houden, gingen leidinggevenden zich meer bedienen van top-downaansturing. Vanwege te weinig kennis van wat er omging in de samenleving, gingen ze zich ook makkelijker committeren aan wat ze van bovenaf opgedragen kregen.
Sinds 2012 kreeg Justitie meer controle over het rechercheproces. Ervaren rechercheurs werden door Justitie ‘gekaapt’ om het werk van justitieel medewerker te doen. Daarmee verdween bij de recherche ‘veelvoorkomende zaken’ niet alleen mankracht, maar ook ervaring. Om de groeiende onvrede over de hele neerwaartse spiraal van dit proces het hoofd te bieden, werd er een nieuwe ‘politiebijbel’ geïntroduceerd.
In een protocollaire samenleving is een zelfdenkende decentrale en autonome politiemacht met discretionair bevoegde zelfredzame agenten niet welkom; van de politie wordt verwacht dat ze uitvoeren wat er in Den Haag of Brussel wordt beslist. Wanneer het volk dan boos wordt zal de politie bereid moeten zijn hen met geweld het zwijgen op te leggen. Maar misschien gaat dat niet lukken. Het signaal dat de voorzitter van de politiebond gaf bij Jinek over de NAVO-top komt ergens vandaan. Het goede nieuws: er werken nog steeds veel agenten die nog een paar jaar te gaan hebben tot hun pensioen. Zij zijn niet vergeten hoe het is geweest.
Wat vertel ik mijn medemens?
- Vanwege de bijna drie keer grotere inzet van politie en militairen als tijdens de NAVO-top in Madrid in 2022, wekt dit de indruk dat het hier om een flagrante psychologische exercitie gaat.
- Twee derde van het politiepersoneel wil zich niet voor deze exercitie lenen.
– einde artikel –
Je las een Premium artikel uit Gezond Verstand
Volg ons op social media
Kijk en beluister Gezond Verstand via
Gerelateerde berichten
