Ralf Dekker
De relatie tussen president Trump en president Poetin is bij deze ontwikkelingen cruciaal. Men moet niet onderschatten dat beide mannen zich onderling verbonden voelen door de gelijktijdige karaktermoord die door de internationale media en de westerse politieke elite jarenlang op hen is gepleegd. Dit geeft aan beide zijden de motivatie om de structuren die dit mogelijk hebben gemaakt af te breken.
Het Rusland van Poetin dient als voorbeeld en zijn creatie, BRICS, vormt de blauwdruk. BRICS+ telt nu negentien verbonden landen, waarvan tien volwaardige leden en negen partnerlanden. In totaal vertegenwoordigt deze groep meer dan de helft van de wereldbevolking en circa 40% van het mondiale bbp. Binnen BRICS zijn volledige soevereiniteit en zelfstandigheid van de betrokken naties een basisuitgangspunt, met verschillende niveaus en vormen van samenwerking in een open structuur. Diplomatie is hier het sleutelwoord.
Wanneer zelfstandig nationaal optreden en internationale samenwerking op basis van diplomatie inderdaad de nieuwe lijn wordt, zal dat voor de westerse wereld een enorme verandering zijn. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn westerse landen altijd ingebed geweest in structuren waarvan de uiteindelijke leiding bij de Verenigde Staten lag. Zeker in de meest gehoorzame Europese vazalstaten, zoals Nederland, is de Amerikaanse invloed alom aanwezig. Dit geldt ook voor de EU. De Europese Commissie is een kleurloos uitvoeringscollege en de Europese Raad wordt gevormd door regeringsleiders die het bestaande hoofdlijnenbeleid voortzetten. Hoofdlijnen die – of het nu gaat om geopolitiek, medische zorg, klimaat en energie of diversiteitsbeleid – vóór de Trump-revolutie allemaal door de VS werden bepaald.
Op nationaal niveau zijn de Europese politiek en de politici verworden tot inhoudsloze toneelspelers. Het besluitvormingsproces is theater; een debatteerwedstrijd voor de bühne, met flauwe jij-bakken en zonder enige authenticiteit. Echt belangrijke maatschappelijke thema’s worden elders bepaald en besloten. Zelfs voor onderwerpen waarvoor geen bovenliggend beslissingsbevoegd niveau bestaat – en waar men dus écht zelf de richting mag bepalen – wordt gezocht naar procedurele oplossingen, en wordt als het ware op die manier een bovenliggend niveau speciaal voor dat doel gecreëerd. ‘We benoemen een commissie.’ De ‘afschuifcultuur’. Hiermee verdwijnt de inhoud uit de discussie en gaat het alleen nog maar over het proces.
Dit is goed merkbaar in het dagelijkse gebeuren in Den Haag. Inhoudelijke overwegingen en betogen spelen in de debatten geen rol. Er wordt verwezen naar gemaakte afspraken, die weer voortkomen uit internationale verplichtingen, die weer zijn gebaseerd op hoofdlijnen die van elders komen. Het gaat om de vraag of er misschien licht zit tussen de interpretaties van verschillende regeringspartijen, en of we niet één daarvan tot een uitspraak kunnen verleiden die bij de coalitiepartner verkeerd valt. Stof voor de media. Daar zijn alle debatten op gericht. Niet op de uitwisseling van standpunten en overwegingen.
Om te kunnen overleven en carrière te maken in deze wereld is het belangrijker om mee te doen met de rest, en de weg te kennen naar de bovenliggende bepalende niveaus waar de richtingen en beslissingen vandaan komen, dan om zelf een positie te kunnen bepalen en richting te geven. Kritisch denkvermogen en eigenzinnigheid bevorderen geen carrières. Dit is een belangrijk punt, dat verder gaat dan alleen de politieke omgeving. Ook in het bedrijfsleven en de wetenschap is men steeds meer afhankelijk – en zelfs onderdeel van – grootschalige structuren, die in toenemende mate de omgeving bepalen. Vaak gaat het dan om regelgevende of controlerende instanties, waar men maar beter goed op aangesloten kan zijn. Ook via inkoop- of aanbestedingsprocedures wordt afwijkend gedrag ontmoedigd.
Dit alles heeft tot gevolg dat eigenzinnige leiders, hun opwaartse carrière-pad bewandelend, al snel worden ‘uitgewied’ en op een zijspoor terechtkomen. Inhoudelijk bestaat er binnen een politieke partij zoiets als partijdiscipline. Het standpunt op een onderwerp is centraal bepaald, de ondersteunende argumentatie wordt aangereikt. Het is in het algemeen niet de bedoeling van een individuele politicus om binnen de partij een partijstandpunt ter discussie te stellen, en al helemaal niet om ervanaf te wijken. Het gaat er alleen om het vastgestelde standpunt zo effectief mogelijk te kunnen verdedigen. Interne opleidingen zijn daar dan ook op gericht: een standpunt zo goed mogelijk toe kunnen lichten en verdedigen, dus niet om een standpunt te kunnen bepalen.
Een loopbaan in het grote bedrijfsleven verloopt niet wezenlijk anders. Zij het dat de economische randvoorwaarden – er moet tenslotte geld verdiend worden – hier soms tot andere afwegingen leiden. Maar in het algemeen geldt ook hier: het voldoen aan de intern en extern opgelegde regels en richtlijnen is belangrijker dan het zelf komen met ideeën en nieuwe oplossingen. Met de toenemende regeldruk wordt dit steeds belangrijker. Hetzelfde geldt voor een wetenschappelijke carrière. Die is allang niet meer weggelegd voor het genie met lichtelijk autistische, monomane neigingen. Ook hier is het volgen van de consensus, geformaliseerd door de ‘peer review’, het onderhouden van goede relaties met collega’s, beoordelaars van instellingen als NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek) en financiers van bedrijfsleven en ministerie van bepalend belang. De topmensen in de wetenschap zijn ‘belangenbehartigers’ geworden.
Overheid, politiek, bedrijfsleven en wetenschap zijn steeds meer verstrengeld geraakt. Dominante thema’s in de politiek worden min of meer gedwongen breed overgenomen. Dat geldt voor de ‘groene’ klimaatpolitiek, waar ieder bedrijf en iedere onderzoeker tegenwoordig verbinding mee moet maken. En dat geldt ook voor het anti-Rusland-militarisme. Grote banken zijn al heel lang niet meer primair bezig met hun klanten. Hun eerste prioriteit is het voldoen aan de eisen van de regelgever. En tegenwoordig moeten zij zich, door de vermeende oorlogsdreiging, vooral richten op het beperken van operationeel risico en het waarborgen van de bedrijfscontinuïteit. Pensioenfondsen, die tot voor kort allemaal investeerden in vaak matig renderende groene projecten en voor wie de wapenindustrie een verboden gebied was, gaan nu massaal instappen op het project van de Europese herbewapening. Tegengesteld aan de plechtig beleden principes van kort geleden.
De voor de hand liggende vraag is of in een toekomstig Europa, waar vanwege de Trump-revolutie de soevereiniteit van de EU-deelstaten wordt hersteld, een kader van ‘leiders’ kan worden gevormd om echt te gaan regeren. De nieuwe leiders, de eigenzinnige types met verantwoordelijkheidsgevoel op het gebied van nationale belangen, en een rechte rug, moeten ergens vandaan komen. Er is reden voor pessimisme wanneer we zien dat de op volgzaamheid gerichte Europese structuren zó rigide zijn geworden, dat verandering ervan onmogelijk lijkt. Bestaande instellingen hebben hun eigen belangen gekregen en zullen actief tegenwerken wanneer hun indamming of afschaffing dreigt. Zo zien we nu dat de Europese Unie met de daaraan verbonden regeringsleiders zich afzet tegen de regering-Trump en op alle fronten tracht verandering te saboteren, zodat de status quo gehandhaafd kan blijven. Staten binnen de EU als Roemenië, Hongarije, Slowakije, Servië en Moldavië die een andere lijn willen kiezen, worden actief tegengewerkt en gedwongen om te conformeren.
De automatische neiging bestaat om voor leiderschapsposities te zoeken in kringen van ervaren bestuurders, maar dat zijn nu juist bij uitstek de personen die vastzitten in het oude denken. In de huidige politieke klasse lijken de mensen van het benodigde type bijna uitgestorven. Ook in het bedrijfsleven of de wetenschappelijke wereld zijn dit soort mensen niet meer of nauwelijks zichtbaar geweest.
De omwenteling waar door de komst van Trump een begin mee is gemaakt, zal vroeger of later ook hier in Europa doordringen. Tegen die tijd zal een nieuw kaliber leiders op moeten staan. Mensen die we nu nog niet kennen. Uit welke sectoren van de maatschappij, is niet te voorspellen. Misschien mensen met uitzonderlijk charismatisch talent die zich nooit aan de voorgeschreven lijnen hebben geconformeerd en toch stilletjes staande zijn gebleven.
– einde artikel –
Je las een Premium artikel uit Gezond Verstand
Volg ons op social media
Kijk en beluister Gezond Verstand via
Gerelateerde berichten
