Waar dieren worden geruimd, sterft ook menselijkheid

Waar boeren eerder luid en zichtbaar protesteerden met tractoren tegen stikstofbeleid en mestproblemen, zijn zij stil wanneer hun dieren worden geruimd. Er zijn zorgen om regels, inkomen en grond, maar ze tonen geen publiek verzet wanneer weerloze dieren op last van beleid verdwijnen. Die stilte is niet van nu. Bij eerdere ziekten werden al heel veel dieren gedood. In 1998 werden miljoenen varkens preventief geruimd bij de varkenspest, en in 2001 duizenden koeien en schapen tijdens mond- en klauwzeer. Toen werd op enkele plaatsen nog tegengas gegeven, vooral in Kootwijkerbroek op de Biblebelt. Daar hingen boeren uit protest dode varkens in de boom en werkten ze tegen bij ruimingen. De boeren weigerden hun dieren zonder overtuigend bewijs af te staan. Dat verzet was zeldzaam, maar het bestond. Nu is zelfs die uitzondering verdwenen. Waar het dier ooit nog aanleiding kon zijn om op te staan, lijkt gehoorzaamheid inmiddels de veilige route.

Het contrast wordt pas echt zichtbaar als je naar andere dieren kijkt. Stel dat in een dorp niesziekte uitbreekt bij een kat of dat een paard griep krijgt, zoals bijna elke winter gebeurt. Niemand zou accepteren dat dan alle katten of alle paarden in de regio ‘preventief’ geruimd moeten worden. Het zou opstand en verzet ontketenen. Dat legt een pijnlijke hypocrisie bloot. Waar dieren individuen zijn met een naam en een gezicht, wordt doding ondenkbaar, maar waar ze massa zijn in een stal, wordt het protocol. Routine. Niet omdat katten of paarden waardevoller zijn dan kippen en varkens, maar omdat nabijheid compassie wekt en afstand blind maakt. We verdedigen het dier dat we kennen en vergeten het dier dat we eten.

Het ruimen van dieren in de veehouderij is er niet van de ene op de andere dag gekomen, het is er als het ware ingeslopen. Toen landbouw strategisch werd voor oorlog, handel en belasting, werd vee niet langer alleen privébezit, maar een economische voorraad van het land. Bescherming van productie werd staatsbelang. In de achttiende eeuw werden bij runderpest de eerste koppels uitgeroeid, niet om dieren te beschermen, maar om markt en export veilig te stellen. Wat toen begon als noodgreep, is in de loop van de tijd verworden tot vaste reflex. Geen enkel moment van principiële keuze, maar een glijdende schaal waarin leven steeds meer tot risico werd verklaard. Niet omdat het rechtvaardig is, maar omdat macht en handel het efficiënter vinden dan zorg. Die reflex staat inmiddels niet meer op zichzelf, maar is ingebouwd in een internationaal systeem. De Wereldorganisatie voor diergezondheid (WOAH, vroeger OIE) en de Wereldhandelsorganisatie (WTO) hebben in de loop van de decennia vastgelegd hoe landen dierziekten moeten ‘beheersen’ om hun exportpositie te behouden: een land geldt pas als veilig handelsland als uitbraken snel worden opgeschoond. Nederland heeft zich daar vol in geschikt met een extreem hoge bezettingsgraad van dieren in de intensieve veehouderij: honderd miljoen kippen en miljoenen varkens en koeien. Voor sommige dierziekten ligt ruimen wettelijk vast als verplicht bestrijdingsmiddel, dus vanuit de letter van de wet is Nederland gebonden. Maar de manier waarop het wordt toegepast is geen vanzelfsprekendheid. Het is een keuze. En daarmee blijft er ethische ruimte voor kritiek en verzet. En ruimte voor herbezinning. Nederland heeft heel veel dieren in de vee-industrie. Zo’n 80% van de zuivel en het vlees is bestemd voor de wereldmarkt. We produceren niet in de eerste plaats voor onszelf, maar voor de buitenlandse consument. Door de grote hoeveelheid dieren en daarmee vooral op export georiënteerd, heeft Nederland zich vrijwillig uitgeleverd aan het mondiale ruimingsregime. Wie voor de wereldmarkt produceert, krijgt het bijbehorende draaiboek van snel ruimen erbij in plaats van genezen of uitzieken.