Karel van Wolferen
eorganiseerde serieuze journalistiek veranderde in het laat 20e-eeuwse kapitalisme van kennisbron in koopwaar, toen uitgeverijen van de gedrukte pers en omroepbedrijven werden opgeslokt door een handjevol zakenconglomeraten. De gewoontes en het verantwoordelijkheidsgevoel van deze nieuwe bazen waren op generlei wijze verbonden met journalistieke tradities. Nieuwsverspreiding werd verpolitiekt. Berichtgeving en uitleg over ontwikkelingen in de wereld gingen een toenemende propagandafunctie vervullen ten behoeve van politieke en financiële belangen. Over hachelijke onderwerpen kwam vervolgens een eenvormige officiële uitleg in zwang die zich, een stapje verder, kon vestigen als een ‘voorgeschreven’ verhaal. Voorgeschreven, omdat een afwijkende uitleg kon worden bestraft, en vaak wérd bestraft, met verlies van goede reputatie en zelfs levensonderhoud. Dit voltrok zich gaandeweg en werd daardoor niet als schokkend ervaren.
Officiële verhalen hebben altijd bestaan, waarschijnlijk overal. Iedereen wist wel dat democratie volgens de leerboekjes niet echt overeenkwam met de realiteit. Maar er waren grenzen aan de toegestane fictie. De officiële werkelijkheid die werd verhaald mocht niet te veel afwijken van de dagelijks waargenomen werkelijkheid, en de media werden zeker na de Tweede Wereldoorlog in het ‘vrije Westen’ geacht al te grote leugens van overheden aan de kaak te stellen. Bijna meteen na de laatste eeuwwisseling is echter een nieuwe categorie van nieuwsvoorziening ontstaan: het volstrekt verboden terrein. Daarbij gaat het om onwaarheden zo kolossaal, en voor een overheid of machtige belangengroep zo potentieel noodlottig, dat het benoemen ervan kan worden vergeleken met een hoogspanningsdraad die, wanneer aangeraakt, vrijwel zeker het einde van je carrière als journalist voor de gevestigde media betekent.
De ware toedracht van de ‘terroristische’ aanvallen die plaatsvonden op 11 september 2001, en die door Amerikanen als een van de grootste misdaden in hun geschiedenis wordt beschouwd, werd een mijlpaal in de tijdens eigen leven ontplooide geschiedenis. Het wordt buiten kringen van zgn. truthers niet in het openbaar besproken. Doorbreek je dat taboe, dan krijg je ogenblikkelijk het etiket ‘complotdenker’ opgeplakt. Omdat het moeilijk is gebleken daar ooit vanaf te komen, vervult dat serieuze leden van de maatschappij met angst. Zij gaan dit en nieuwere taboeonderwerpen dan ook angstvallig uit de weg. De term complotdenker is een wapen geworden waarmee regeringen en de machtigste belangen groepen hun verdraaiingen van de werkelijkheid kunnen afschermen tegen kritische analyses.
Dat is niet altijd zo geweest. Hier verval ik in een uitleg die niet te vaak kan worden herhaald. De CIA heeft van het elementaire begrip van samenzwering (tenslotte wemelt de geschiedenis ervan) een wapen gemaakt. Een ijverige onderzoeker is nagegaan hoeveel keer de term ‘complottheorie’ werd gebezigd op de bladzijden van de New York Times en de Washington Post. In de 10 jaren voor april 1967 was dat zo goed als nooit. In de jaren daarna honderden keren per maand. Dat kwam doordat de CIA op het tijdstip van die waterscheiding een opdracht (CIA document 1035-960) naar al zijn bureaus, samenwerkende redacties en regeringsinstellingen had gestuurd die inhield dat elke ondermijnende verwijzing naar het Warren Report – over de moordenaar van president Kennedy – als complottheorie moest worden gebrandmerkt — met de connotatie dat de complotdenker niet goed bij zijn hoofd zou zijn. Dat initiatief van de CIA mag beschouwd worden als de meest succesvolle ‘psyop’ van die in dit soort operaties uitblinkende organisatie. Na 30 jaar gebruik is het nog doeltreffender geworden dan toen het werd gelanceerd.
Met dit wapen kunnen regeringen naar hartenlust liegen of onwaarheden spuien, omdat het etiket een verstandelijke afwijking aanduidt, waardoor onderzoek naar feitelijkheid per definitie overbodig is. Neem de lezing door vicepremier Kajsa Ollongren van 18 januari 2021 op een conferentie van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen (het oudste genootschap van geleerdheid in ons land).
Minister Ollongren noemde een aantal complottheorieën van de laatste jaren en van recente maanden, en sprak haar zorgen uit over de schade voor de maatschappij die deze veroorzaken. Zij denkt dat “mensen vaak op zoek gaan naar hun eigen waarheid.” In het geval van de pandemie kan dat resulteren in een “virale golf van desinformatie die over de wereld wordt uitgestort.” De WHO had daar met de term ‘infodemie’ ook al tegen gewaarschuwd. Intussen lopen wij gevaar af te stevenen op een ‘infocalyps’, dat is een samenleving waarin mensen door desinformatie uit elkaar worden gedreven. “Iemand die informatie zoekt over corona komt in twee klikken terecht bij een giftige complottheorie”, meldde Ollongren. Maar de redding staat klaar: “Dankzij een actieplan en een gedragscode zorgen de Europese lidstaten er de laatste jaren voor dat sociale mediabedrijven hun verantwoordelijkheid nemen. (…) In de nabije toekomst scherpt het European Democracy Action Plan deze regels aan, en legt de Digitale Dienstenwet de rechten en plichten van sociale mediabedrijven verder vast.”
Minister Ollongren mag dan demissionair zijn, zij heeft het Nederlandse Ministerie van Waarheid al gestalte gegeven. Nederlandse kranten voelen zich daarbij thuis. De Volkskrant van 4 december jl. schrijft over wat de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV) heeft bedacht over de verschillende groepen en individuen die elkaar vinden in het afwijzen van het overheidsbeleid: dit gebeurt vanwege een andere ‘werkelijkheidsbeleving’. Het is een term die recentelijk in ambtelijke stukken opduikt. “Mensen die de overheid, wetenschappen en traditionele media al langer wantrouwen, kunnen hun denkbeelden bevestigd zien in complottheorieën en desinformatie. Sociale media spelen daarbij een faciliterende en mobiliserende rol en fungeren als een soort blaasbalg.” U heeft zo’n blaasbalg nu in handen.
Andere grote machtsverschuivingen waaraan we onze onheilspellende situatie deels mogen wijten, zouden zonder de ‘complotdenker’-verdachtmaking niet zo’n vaart hebben kunnen lopen. Neem de ongelooflijke macht die de farmaceutische industrie naar zich toe heeft getrokken. Die industrie beschouwt de wereld als een laboratorium met alle aardbewoners als proefkonijnen voor iets dat een vaccin wordt genoemd, maar dat niets te maken heeft met wat onder vaccins wordt verstaan, en doet nu al rapporten het licht zien over golven van sterfgevallen in vooral verzorgingstehuizen. Een door onze regeringen gepropageerde macht is overhandigd aan een industrietak die de reputatie heeft door en door corrupt te zijn. Zit hier een complot achter? Welnee, die aantijging moet als ‘infodemie’ worden geclassificeerd. Het front voor deze gewraakte industrie, de WHO, heeft deze term zelf geïntroduceerd.
Dat brengt ons bij de nieuwe macht van een oligarchie, de miljardairs die op een zeer directe manier wereldpolitiek zijn gaan bedrijven. De macht die van de rivieren, zijstromen, en beekjes vol poen afkomstig van de Bill & Melinda Gates Foundation, stroomt naar alle instellingen in de wereld die met onderzoek en behandeling van infectieziekten vandoen hebben – een machtsverschuiving in de medische wereld. Een beetje avontuurlijk ingestelde krant zou dit stromenland al wel zo goed in kaart hebben gebracht dat een onderlegd publiek geweigerd zou hebben het te laten voortbestaan. Maar er gingen ook poenriviertjes naar serieuze kranten en omroepbedrijven, zoals The Guardian en de BBC.
Dan hebben we de macht van ngo’s die, gekaapt of opgezet door multimiljardairs, de maatschappij hardhandig omvormen met grootse plannen voor een betere wereld. Die plannen liggen klaar voor wanneer de verwoesting waarmee overheden nu bezig zijn, zulk een vooruitgang mogelijk zal hebben gemaakt. Een complot? Welnee, allemaal uitsluitend toeval. Wij hoeven voor die betere wereld zelf niet eens politiek zweet en tranen over te hebben; het wordt voor ons gedaan, ook al hebben wij er niet om gevraagd – of er toestemming voor verleend. Democratische tradities en onze ‘werkelijkheidsbeleving’ zouden alleen maar vertraging in de komst van deze utopie kunnen opleveren.
Ten slotte is er de grote machtsverschuiving die is ontstaan doordat de lidstaten van de Europese Unie veel van hun beslissingsbevoegdheden, zeg maar soevereiniteit, hebben overgeheveld naar Brussel. Die bevoegdheden zijn nu in handen van technocraten die niet verder kunnen denken dan wat hen is opgedragen om te denken, en die zich hebben leren plooien naar de nieuwe dogma’s waarmee de door de oligarchen betaalde ngo’s de wereld willen hervormen.
Het lijkt allemaal erg veel om het fenomeen ‘waarheid’, en daarmee onze beschaving, te gaan redden. Maar met gezond verstand moeten we toch nog ergens kunnen komen.
Altijd op de hoogte van het werkelijke nieuws?
Word dan abonnee van Gezond Verstand
Je las een artikel uit Gezond Verstand nummer 9
Volg ons op social media
Kijk en beluister Gezond Verstand via