Sander Boon
Wat geopolitiek, economisch en monetair aan onderhoud moest gebeuren, hebben de ‘experts’ niet zien aankomen. Ze zaten er niet een beetje naast, maar waren structureel, systematisch blind. Ze bleken niet in staat om verder te kijken dan de achteruitkijkspiegel: gisteren bepaalt vandaag, dus morgen zal er wel uitzien als vandaag. Disruptie, echte verandering, past niet in die benadering. Dus werd alles wat afweek van het vertrouwde script weggezet als onmogelijk, gevaarlijk of dom – totdat de werkelijkheid hen ruw inhaalde.
De ver van tevoren aangekondigde tariefmuren die de regering-Trump op 2 april aankondigde gaven een duidelijk beeld van de oppervlakkigheid van de ‘experts’. Vrijwel de gehele economische en journalistieke elite voorspelde een bloedbad: recessie, inflatie, kapotte toeleveringsketens, het einde van de globalisering zoals we die kenden. Markten duikelden kortstondig, en de kletsende klasse voelde zich bevestigd. Een half jaar later moest dezelfde groep schoorvoetend toegeven dat er nauwelijks sprake was van economische schade, en dat er zelfs positieve effecten zichtbaar werden. Ineens begreep men dat decennia van ongebreidelde globalisering forse onbalansen had gecreëerd.
Hetzelfde patroon zien we bij de oorlog in Oekraïne. Voor de meeste westerse professionals blijft het een helder verhaal: Poetin valt ongeprovoceerd een onschuldig land aan, punt. Dat het tot de inauguratie januari jl. van Trump ook een proxy-oorlog tussen de VS en Rusland betrof, en – nog een laag dieper – inmiddels een strijd tussen facties binnen de Amerikaanse elite zelf, wordt weggewuifd als complotdenken. Analist Pippa Malmgren noemt dit een ‘interstitiële oorlog’ – een conflict tussen grootmachten én tussen de facties daarbinnen. De westerse ‘professionele’ klasse wil of kan het niet zien en propageert het eigen ‘inzicht’ om het complexe gevecht plat te slaan tot een simpel goed-fout-verhaal. Wie verder kijkt, wordt gemarginaliseerd.
Nu achter de schermen door de VS wordt gewerkt aan een vredesplan zien we in de ‘professionele’ wereld eenzelfde patroon als bij de tariefmuren: de vrede zal oneerlijk zijn, onwerkbaar, onhoudbaar. Rusland zal als winnaar uit de bus komen. Trump verrijkt zichzelf door de deal met Poetin. Wat niet wordt gezien is dat een vredesovereenkomst tussen de grootmachten heilzaam kan gaan uitpakken voor de mondiale economie, omdat vrede en ontspanning altijd borg hebben gestaan voor aantrekkende handel.
De journalistiek heeft de vroegere objectiviteit definitief begraven. Eens gold de ongemakkelijke maar effectieve norm dat journalisten zich niet betrokken moesten voelen bij hun onderwerp; afstand was een deugd, feiten belangrijker dan gewenste uitkomsten. Kranten en omroepen kiezen nu openlijk een kamp en produceren opinie vermomd als nieuws. Het resultaat: een feitenvrije denkbubbel die in paniek raakt zodra de wereld anders blijkt dan gehoopt. De zogenaamde professionele klasse in het Westen is gelijkgeschakeld, op alle vlakken heerst koekoek éénzang. En dat begint al bij de opleidingen. William Deresiewicz beschreef het in 2014 in zijn boek Excellent Sheep: de beste Amerikaanse (maar natuurlijk ook Europese) universiteiten brengen vooral gehoorzame, risicomijdende conformisten voort die uitstekend zijn in het volgen van gebaande paden, maar niet in zelfstandig of creatief denken.
De nadruk verschoof van geesteswetenschappen naar ‘praktische’, goed betaalde richtingen als economie en finance. Dit produceerde generatie na generatie van hoogopgeleiden die dezelfde ideologische taal spreken, dezelfde aannames delen en volledig vastlopen zodra de context verandert. Het is in dit licht grappig dat deze maand in Nederland een campagne is gestart tegen groepsdenken en groepsdruk op het platteland, in de veronderstelling dat in de eigen gelederen van de grachtengordel sprake is van volledige objectiviteit. Niet alleen bij hoger onderwijs en bij de media is sprake van blindheid voor het gebrek aan zelfreflectie. We zien het ook – op een gevaarlijke manier – terug in de bureaucratie.
Hannah Arendt waarschuwde dat het grootste kwaad vaak wordt gepleegd door mensen die gewoon ‘hun werk doen’ binnen een bureaucratisch systeem dat verantwoordelijkheid versnippert en ethisch bewustzijn uitholt. We zagen het in de Nederlandse toeslagenaffaire, in de wereldwijde Covid-respons en opnieuw in talloze instellingen in 2025: systemen die een eigen leven gingen leiden en het belang van de burger ondergeschikt maakten aan eigen voortbestaan. Het Westen is – zoals in 2003 Sheldon Wolin voorzag – langzaam afgegleden naar wat hij ‘omgekeerd totalitarisme’ noemde waarbij een democratie gestuurd kan worden zonder de indruk te wekken onderdrukt te worden, en de bevolking denkt vrij te zijn, terwijl de vrijheid van beslissen is ingeperkt, niet met concentratiekampen of openlijke dictatuur van een demagoog, maar door een systeem dat macht uitoefent door inkrimpingen, reorganisaties, gebroken vakbonden, en naar het buitenland verdwijnende banen zonder dat dit alles als onderdrukking wordt ervaren.
De eenzijdige machtsuitoefening door gelijkgeschakelde ‘professionals’ is in 2025 echter definitief doorbroken. Dit is niet zonder gevaar. De oude macht geeft zich namelijk niet zomaar gewonnen, en de VS is het strijdtoneel waar zal worden beslist over de toekomstige koers van het Westen. In de strijd tegen Trump klinken inmiddels openlijke oproepen tot insubordinatie vanuit kringen van hoge ambtenaren en oud-generaals. Men spreekt van ‘illegale bevelen’ die niet uitgevoerd hoeven te worden. Feiten doen er steeds minder toe, loyaliteit aan de eigen factie is alles. Waar vroeger sprake was van duidelijk afgebakende grenzen tussen landen is sinds dit jaar sprake van een diffuse werkelijkheid: je buurman kan je grootste vijand zijn.
De strijd verplaatst zich naar de schaduw: verkiezingsinfrastructuur, betalingsverkeer, ngo’s, grensgebieden. Elk onderwerp, elke koersbeweging, elk ‘ongeluk’ wordt gebruikt als een wapen in een al begonnen burgeroorlog. Er is geen weg terug naar ‘normaal’, want het oude normaal was gebouwd op aannames die in 2025 definitief zijn ingestort. De vraag is welke factie erin slaagt de ander volledig uit te schakelen. Of lukt het iemand een nieuw, werkbaar evenwicht te vinden in een wereld die niet meer gelooft in de onfeilbaarheid van de professionele klasse? 2025 was het jaar waarin pijnlijk duidelijk werd dat mensen die geacht werden de wereld te begrijpen, vooral erg goed waren in het beschrijven van het verleden. En dat kan, in een tijdperk van radicale verandering, dodelijk zijn.
– einde artikel –
Je las een Premium artikel uit Gezond Verstand
Volg ons op social media
Kijk en beluister Gezond Verstand via
Gerelateerde berichten
