De deugpunten-maatschappij

We zien dat deugen steeds gekkere vormen aanneemt in Nederland. In de beginjaren van de oorlog in Oekraïne zagen we dat niet alleen gemeenten de Oekraïense vlag uithingen, maar ook veel landgenoten de vlag aan hun huis hingen. Ze wilden op deze manier hun steun betuigen aan Oekraïners, maar feitelijk was het een tentoonstelling van hun goedheid aan hun wijkgenoten en kennissen. Als een visitekaartje van morele superioriteit. Ook 2025 kent voorbeelden van deugdelijk gedrag dat niet zozeer uit een goed hart lijkt te komen, maar meer een soort moraalmarketing lijkt te zijn. Zo is er in de stad Utrecht een school, basisschool De Schakel, die sinds dit jaar geen Sinterklaasfeest meer viert, omdat het feest voor onrust zorgt bij sommige ouders en collega’s. Er wordt voortaan een alternatief feest gevierd met spellen en lekkernijen. Ook de Hogeschool Utrecht kondigde dit jaar aan dat zij christelijke feestdagen, zoals Kerstmis en Pasen, niet meer bij naam zou noemen in het jaarrooster, maar zou aanduiden als ‘feestdag’ of ‘nationale feestdag’. Na veel ophef krabbelde de hogeschool deels terug, de namen ‘Kerst’ en ‘Pasen’ staan weer op het rooster.

Deze drang om te laten zien dat we deugen neemt soms drastische vormen aan. In de gemeente Roermond is recent een pilot uitgevoerd, waarbij mensen zich vrijwillig konden opgegeven om te ervaren hoe het is om 72 uur zonder stroom te leven, met een door de overheid geadviseerd noodpakket. Maar liefst zes huishoudens brachten zichzelf in deze hachelijke situatie; het was die dagen ook nog eens zeer koud. De vraag is waarom iemand zichzelf vrijwillig in een dergelijke situatie zou brengen. Is het omdat je daadwerkelijk denkt dat je daardoor beter voorbereid bent op een noodsituatie, of is het om te laten zien dat je braaf meewerkt? En tegenover wie moet je je dan bewijzen – is dat tegenover je familie en vrienden, of is het tegenover jezelf? We zien Carolien in het NOS-fragment, een van de vrijwilligers, die als trotse woordvoerster van de overheid met een kinderlijke blijheid vertelt over haar tijd zonder stroom. Wanneer de verslaggever vraagt of ze ook een keer heeft valsgespeeld, verschijnt er een betrapte blik op haar gezicht – net als een kind dat net een koekje uit de koektrommel heeft gestolen – en geeft ze toe één middag bij de buren naar Formule 1 te hebben gekeken.

In een maatschappij waarin hechte gemeenschappen steeds meer verdwijnen, hebben we iets nodig dat richting geeft aan ons bestaan. Deugen geeft ons weer bestaanszin, een doel in het leven. Niet voor niets leefden veel mensen helemaal op tijdens de coronacrisis, waarin het leven weer zin leek te krijgen. Ze konden in hun beleving weer iets betekenen voor de maatschappij. Daarom gaan zoveel mensen mee in de voorgespiegelde werkelijkheid van de media, waarin we de kans krijgen om ons ‘een goed mens’ te voelen wanneer we ons houden aan deze ongeschreven regeltjes. Het is voor veel mensen een kompas, en zonder zouden ze verdwalen. Op dezelfde manier waarop vroeger de Bijbel als richtingaanwijzer diende.

Toch vraag ik me af hoeveel mensen nou oprecht ‘deugdzaam’ zijn en er zelf in geloven, en voor hoeveel het slechts een toneelstuk is dat ze naar buiten toe presenteren. Bij mij om de hoek komt binnenkort een redelijk groot AZC. Op één na, was de hele buurt tegen. Kennelijk werkt het zo dat het deugen stopt bij de voordeur. Het is veel makkelijker om een heilige te spelen dan om er echt een te zijn. Deugen is bovendien geen daad van liefde, zoals ons wordt voorgespiegeld, maar eerder het tegenovergestelde. Als de vrijheid van één persoon wordt ingeperkt, raakt dat in feite de vrijheid van iedereen, want we zijn allemaal met elkaar verbonden. Zoals bij een zorgvuldig gebouwd kaartenhuis, waarbij één verschoven kaart het hele bouwwerk laat instorten. Deugen om erbij te horen is een oppervlakkige vorm van deugen, die nooit voor echte verbetering kan zorgen en uiteindelijk destructief wordt. Een authentiek mens onderzoekt wat hij zelf vindt en voelt, ook als dat standpunt niet populair is. Hij handelt niet vanuit groepsdruk, maar vanuit innerlijke integriteit. En dan deug je pas echt!