Trumps vredesplan: de voorbode van een verschuivende wereldorde

Het 28-punten-vredesplan vormt een richtinggevend raamwerk, dat de basis moet leggen voor een onderhandelde beëindiging van de oorlog. Het combineert een staakt-het-vuren met wederzijdse terugtrekking op geselecteerde frontlinies, langdurige veiligheidsarrangementen tussen Rusland, de VS en Europa en een de-escalatie van de NAVO-rol in Oekraïne. Het plan erkent impliciet de nieuwe territoriale realiteit in Donbass, voorziet in internationale toezichtmechanismen en koppelt wederopbouwfondsen aan Amerikaanse leiding, om steun in Washington te verzekeren. Ook bevat het voorstellen voor hervatting van strategische dialoog, non-agressiepacten en politieke hervormingen in Kiev. De militaire situatie speelt hierbij een belangrijke rol. De verliezen van Oekraïne maken pijnlijk duidelijk hoe snel de frontlinie verschuift. Er is ook een andere drijfveer voor de VS: Europa staat op instorten als geloofwaardige partner. De EU kan Oekraïne volgend jaar nauwelijks nog financieren, interne leiderschapsspanningen lopen op en corruptieschandalen rond Zelenski ondermijnen het draagvlak in Kiev.

Zelenski reageerde aanvankelijk fel op het Amerikaanse voorstel, maar zijn toon veranderde binnen enkele dagen. In een opmerkelijk sobere videoboodschap erkende hij dat Oekraïne onder enorme druk staat. Het was een poging om zijn land voor te bereiden op een pijnlijk compromis. De dilemma’s die hij schetste – vechten tot volledige uitputting of vrede sluiten op vernederende voorwaarden – tonen dit aan. Zijn erkenning dat “zelfs staal breekt onder genoeg druk” klinkt als de acceptatie van een onafwendbare realiteit. Zelenski heeft zich intussen bereid verklaard om deels akkoord te gaan met het 28-puntenplan. De Europese reactie is allesbehalve constructief. De EU-leiders zien in het vredesplan een capitulatie van Oekraïne en een breuk met het idee dat Rusland ooit strategisch kan worden teruggedrongen. Hun verzet komt echter voort uit politiek zelfbehoud. Dezelfde leiders die Oekraïne eerder richting escalatie hebben geduwd, kunnen het zich niet veroorloven om te erkennen dat hun Oekraïne-project mislukt is. Voor velen staat een vredesakkoord gelijk aan het ineenstorten van hun eigen macht. Dat verklaart waarom zij vasthouden aan hun irreële eisen, zoals een Oekraïens leger van 800.000 man, of de herintroductie van Rusland in de G8, terwijl ze tegelijk publiekelijk aangeven daar zelf niets voor te voelen.

Voor Moskou is deze westerse verwarring nauwelijks nog verrassend. Poetin blijft voorzichtig in zijn publieke reacties, deels omdat hij weet dat iedere uitgesproken instemming het plan onmiddellijk verdacht zou maken. Toch begrijpt hij dat het voorstel een richting aangeeft die Rusland gunstig gezind is: erkenning van de nieuwe realiteit in Donbass, een impliciet afscheid van de NAVO-expansie en het begin van onderhandelingen over een nieuw pan-Europees veiligheidskader. Rusland staat sterker dan ooit sinds 2022; het ziet hoe zijn tegenstanders zichzelf gevangenhouden in ideologische illusies. Tegelijk weet Moskou dat een totale militaire overwinning niet alleen moeilijk haalbaar, maar ook niet wenselijk is. Capitulatie van Oekraïne is nooit een doelstelling geweest van de Speciale Militaire Operatie (SMO). Dit zou Rusland mogelijk dwingen tot een decennialang conflict in vijandig gebied (West-Oekraïne). Een ‘onthoofdingsaanval’ is evenmin wenselijk vanuit Russisch perspectief en ook bij herhaling uitgesloten door het Kremlin. Een formele vrede, waarbij Oekraïne een nederlaag moet erkennen maar niet vernietigd wordt, is vanuit Russisch perspectief de meest wenselijke oplossing. Op 20 november jl. bezocht Poetin in uniform een commandostelling aan het front en stelde dat Rusland alle doelen van de SMO – namelijk demilitarisatie en denazificatie – zou bereiken, maar dat hij altijd tot onderhandelingen bereid blijft.