Trumps transitie naar nieuwe wereldevenwichten

Het op schulden gebaseerde dollarsysteem, dat decennialang de ruggengraat van de globalisering vormde, heeft karikaturen gemaakt van diverse politiek-economische modellen. Het Angelsaksische kapitalisme in de Verenigde Staten is verworden tot een hypergefinancialiseerd arrangement, waar Wall Street regeert en de reële economie secundair is. In Europa heeft het veelal de verzorgingsstaat opgeblazen tot een onhoudbaar web van subsidies en reguleringen, dat groei remt en schulden opstapelt. En in China heeft het een industriële handelsstructuur gecreëerd die afhankelijk is van exportoverschotten, maar interne onevenwichtigheden maskeert. Globalisering, als ideologische doctrine, heeft deze wanverhoudingen gevoed en verergerd, wat heeft geleid tot geopolitieke spanningen, economische dislocaties en maatschappelijke fricties.

Trump heeft deze dynamiek niet veroorzaakt; hij fungeert als katalysator die de transitie naar een nieuw evenwicht versnelt. Deze overgangsfase manifesteert zich in politieke instabiliteit, economische turbulentie en sociale onrust. Op breukvlakken kan het escaleren tot monetaire crises, revoluties of zelfs oorlogen. Toch biedt begrip en inzicht in de aard en onvermijdelijkheid van deze mondiale transitie een pad naar positieve uitkomsten: duurzame vrede, culturele emancipatie en een economische renaissance die veerkrachtig is.

Globalisering en vrijhandel, vaak geprezen als een motor van welvaart en interconnectie, heeft – onopgemerkt door de meeste mainstream-economen – diepe sporen van onbalans nagelaten. Het narratief van ‘vrije handel’ als drijvende kracht klopt echter niet. In feite was er sprake van een asymmetrisch handelssysteem waarin de grote economieën verschillende niveaus van interventie kozen. China subsidieerde zijn industrie massaal, een exportmachine scheppend die de wereld met goedkope goederen overspoelde. De Verenigde Staten gaven Wall Street carte blanche, wat leidde tot speculatieve bubbels en financiële crises. Veel lidstaten van de Europese Unie investeerden zwaar in een uitgebreide verzorgingsstaat, met hoge belastingen, sociale uitkeringen en regulering die de concurrentiekracht ondermijnde. Dit schiep niet alleen economische onevenwichtigheden, maar ook een technocratische elite – een ondoorzichtige laag van bureaucraten, internationale organisaties en lobbyisten – die decennialang de mondiale koers dicteerde zonder democratische verantwoording te hoeven afleggen.

Steeds vaker wordt deze technocratische laag omzeild door assertieve politieke leiders die directe, bilaterale deals prefereren. Neem de contacten tussen Donald Trump en Vladimir Poetin: niettegenstaande westerse sancties en gefabriceerde verhalen over vijandschap werken ze aan een oplossing voor de Oekraïne-crisis, die werd uitgelokt door neoconservatieve elementen in het ministerie van Buitenlandse Zaken en het Witte Huis. Evenzo in het Midden-Oosten: de recente vredesonderhandelingen in het Israëlisch-Palestijnse conflict. De Amerikaanse onderhandelaars Steve Witkoff en Jared Kushner onthulden in een CNN-interview dat de onderhandelaars uit Egypte, de Verenigde Arabische Emiraten en Qatar streven naar vrede en economische groei, terwijl de eigen CIA-inlichtingen waren gericht op voortzetting van het conflict en een verdeel- en heersstrategie.

Het is een trend die door Trumps werkwijze wordt doorbroken. Lawrence Wong, premier van Singapore, vatte de Amerikaanse koerswijziging samen in een recent interview met de Financial Times: “Het zal ongetwijfeld chaotisch en onvoorspelbaar worden, omdat Amerika zich terugtrekt uit zijn rol als mondiale verzekeraar, maar er is geen ander land dat in staat of bereid is om het vacuüm te vullen.” In dit machtsvacuüm positioneren landen en regio’s zich strategisch om te overleven of te floreren. De Europese Unie, onder leiding van Ursula von der Leyen, bij de Commissie en Christine Lagarde bij de Europese Centrale Bank, koesteren ambities voor een prominente geopolitieke en monetaire rol. Ze dromen van een euro die de dollar vervangt en een digitale centralebankmunt (CBDC) die controle belichaamt. Maar voormalig ECB-vicepresident Vítor Constâncio uitte op zijn persoonlijke blog scherpe kritiek: de euro zal nooit een mondiaal alternatief worden voor de dollar, en de gedwongen introductie van een CBDC dreigt een publicitaire ramp te worden, omdat burgers het niet zullen omarmen te midden van privacyzorgen, een stagnerende economie en wantrouwen van centraal gezag. De op de realiteit botsende illusies van Europa nopen tot een pijnlijke, maar noodzakelijke herijking.

De negatieve effecten van globalisering worden vaak geïllustreerd aan de hand van de Verenigde Staten (met zijn kolossale handelsbalanstekorten, exploderende begrotingstekorten en uitgeholde industriële basis) terwijl China verrassend weinig aandacht krijgt. Toch is dat land het spiegelbeeld van Amerikaanse excessen, met een gesubsidieerde industriële sector die evenzeer gedeeltelijk disfunctioneel is. Om een exportgeleide groei te forceren, hield Beijing de yuan decennialang artificieel laag ten opzichte van de dollar. Dit leidde niet tot gezonde concurrentie met het buitenland, maar tot een interne ‘race to the bottom’. Chinese regio’s en bedrijven concurreerden onderling op productieaantallen en quota’s, niet op winstgevendheid of innovatie. Subsidies en een gesloten kapitaalmarkt maskeerden de werkelijkheid: China bleek de wereld wel te onderbieden, maar de voordelen sijpelden niet door naar de binnenlandse economie en consumptie. Zoals Lizzi C. Lee recentelijk in het blad Foreign Affairs concludeerde, resulteerde dit in dalende bedrijfswinsten, deflatiedruk en verzwakte consumentenbestedingen. Prijsoorlogen verspreidden zich naar de arbeidsmarkt, waar lonen stagneerden of daalden, banen werden geschrapt en huishoudens beperkten hun uitgaven. Dit verdiepte de structurele vertraging van China’s groei. Lokale overheden, afhankelijk van inkomsten uit onroerend goed die nu afnemen, houden verlieslatende bedrijven in leven. Deze ‘zombiebedrijven’ dragen bij aan de schatkist via btw, loonbelastingen en sociale premies, zelfs zonder winst. Dit fenomeen, dat Xi Jinping al eerder ‘involutie’ noemde, beschrijft een vicieuze cirkel van stagnatie en afnemende opbrengsten. Veel Chinezen voelen zich gevangen in een eindeloze strijd om banen, promoties, huizen en status, zonder dat extra inspanningen voordelen opleveren. Dit leidde tot de zogenaamde ‘Lying Flat’-beweging: jongeren trekken zich apathisch terug uit de samenleving, weigerend deel te nemen aan de ratrace.

Volgens journalist Izabella Kaminska wijst dit op parallellen met de late Sovjet-Unie, waar jongeren zich afkeerden omdat meritocratie een illusie was. Inzet loonde niet en beloningen hingen af van connecties en corruptie, niet van verdiensten. Jongeren waren niet apathisch, maar rationeel: in een systeem zonder correlatie tussen inzet en uitkomst, is een opt-out de logische keuze. Een recent rapport van Deutsche Bank wijst erop dat Beijing probeert te hervormen met ‘fan nei juan’, of anti-involutie: maatregelen om overproductie te beteugelen en efficiëntie te bevorderen.

Binnen de grenzen van het mondiale schuldengebaseerde monetaire systeem gedroegen de grote politiek-economische blokken zich rationeel: China stimuleerde zijn industrie, Europese landen bouwden een verzorgingsstaat uit, en de VS omarmde financialisering. Maar alle raakten uit balans, met onhoudbare onevenwichtigheden.

Interne maatregelen alleen volstaan niet; een mondiale monetaire herschikking is essentieel. Het Westen, na vier eeuwen koloniale en neokoloniale dominantie – eerst via militaire macht, toen door handel en seculiere ideologieën, en recent via het dollarsysteem – moet het fundamenteel aanpakken en terug naar de bron. Volgens de Russische filosoof Alexandr Doegin zullen onderdrukte civilisaties en culturen zich gaan emanciperen en groeperen in een nieuwe multipolariteit, die niet primair rond natiestaten draait maar rond gedeelde culturele, religieuze en historische waarden van oude beschavingen – van Aziatische confucianistische tradities tot Midden-Oosterse islamitische waarden en Afrikaanse gemeenschapsgerichte structuren. Scott Bessent, minister van Financiën onder Trump, sprak recent optimistisch in een interview: “We bevinden ons nog maar in de derde inning van een nieuwe economische bloei, aangedreven door het groeibevorderende beleid van president Trump en innovaties op het gebied van technologie en AI. We staan op het punt om grote winsten te boeken op het gebied van investeringen, productiviteit en banengroei in heel Amerika.” Op de lange termijn zullen zowel de VS en China als de wereld profiteren van de verschuivingen richting balans, zolang ze volhardend en adaptief zijn.