Nieuw wetsvoorstel maakt van de burgemeester de online koddebeier

Op dit moment is de officier van justitie via het Wetboek van Strafvordering bevoegd om na machtiging van een rechter-commissaris een socialmediaplatform te bevelen om online gegevens ontoegankelijk te maken. Daarbij mag het alleen gaan om het stoppen of voorkomen van een strafbaar feit en moeten de misdaad en de noodzakelijkheid van de maatregel vermeld worden. De noodzakelijkheid moet een grond hebben in spoedeisendheid, de maatregel moet in verhouding staan tot het doel en er moet eerst getoetst zijn of het doel met een minder ingrijpende maatregel kan worden bereikt. De mogelijkheid van verwijdering van online posts kan dus alleen bestaan in verband met een strafbaar feit en voorafgaande machtiging van een rechter, en er moet een degelijke onderbouwing zijn. Partijen hebben ook de mogelijkheid om eerst gehoord te worden. Artikel 131 van het Wetboek van Strafrecht geeft ook de mogelijkheid om bij “opruiing tegen het openbaar gezag” gevangenisstraf of een geldboete op te leggen. Het moet dan wel gaan om een oproep tot enig strafbaar feit of gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag.

Er zijn dus al meer dan genoeg mogelijkheden om op te treden tegen uitingen die een strafbaar feit inhouden. Het valt dan ook op dat in de toelichting bij het wetsvoorstel niet meer concreet en volledig op al bestaande mogelijkheden voor aanpak van het voorgestelde probleem wordt ingegaan. De voorgestelde bevoegdheid van de burgemeester is ook strijdig met Artikel 7 van de Grondwet en met de eisen die Artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) stelt aan beperking van de vrijheid van meningsuiting. Volgens de Grondwet is voorafgaande controle van uitingen door de overheid verboden. De mogelijkheid dat de burgemeester na een verwijderingsbevel de plaatser preventief kan waarschuwen om niet opnieuw vergelijkbare berichten op internet te plaatsen is hiermee in strijd. En als de burgemeester dit laat controleren, dan laat hij online naar persoonsinformatie zoeken, wat ook niet is toegestaan. En deze bevoegdheid kan natuurlijk niet opgaan voor plaatsers die niet in zijn eigen gemeente wonen.

Tegelijkertijd leidt het wetsvoorstel tot een uitbreiding naar alles waarbij vrees voor een ‘aangejaagde openbare ordeverstoring’ bestaat, waaronder heel veel geschaard kan gaan worden; ‘vrees’ is immers een subjectief begrip. Het EVRM vereist dat inbreuken op de uitingsvrijheid voor de burger voldoende voorzienbaar, noodzakelijk en een geschikt en proportioneel middel moeten zijn om een gerechtvaardigd doel te bereiken. De in algemene termen geformuleerde voorgestelde bevoegdheid voldoet hier niet aan. Dit rampzalige wetsvoorstel maakt van de burgemeester de online koddebeier waarbij de ene burgemeester veel drastischer gebruik zal maken van de bevoegdheid dan de andere burgemeester. Een waarborg voor eenduidigheid van optreden is er niet, behalve nog te vormen jurisprudentie achteraf. De rechtsstaat wordt ingeruild voor bestuurlijke willekeur, en ongerustheid dat burgemeesters zich zullen laten leiden door ideologie of hun politieke kleur is gerechtvaardigd.

Het wetsvoorstel en de toelichting op rechtmatigheid, noodzaak en effectiviteit van dat wetsvoorstel zijn niet of onvoldoende onderbouwd. En dit weet men. Het Nederlands Juristenblad heeft in een artikel de strijdigheid met Artikel 7 van de Grondwet beklemtoond en aangegeven dat een nieuwe bevoegdheid voor de burgemeester geen oplossing biedt. Het ‘Netherlands Helsinki Committee’ heeft in een reactie op het wetsvoorstel aangegeven dat hierbij een essentieel onderdeel van het publieke debat in het gedrang komt. Gewezen wordt op het risico dat de bevoegdheid wordt ingezet tegen activistische of controversiële meningen die juist een kernfunctie vervullen in een levendig democratisch debat. Volgens het Committee is de kans reëel dat burgers zich uit angst voor juridische repercussies gaan onthouden van het uiten van meningen of van het oproepen tot vreedzame demonstraties, ook als deze volledig binnen de grenzen van de wet vallen. De kern is dat dit nu juist de bedoeling is.