De Nederlandse politiek is nu vooral met zichzelf bezig

Hierbij moet worden opgemerkt dat de positie van de NAVO onder leiding van Mark Rutte op dit moment lijkt te verschuiven onder invloed van president Donald Trump. Waar besprekingen met Rusland lange tijd werden uitgesloten en geen compromissen denkbaar waren, is de NAVO nu opeens van mening dat onderhandelingen een geweldige positieve doorbraak kunnen betekenen. De grote politieke partijen in Nederland – en zeker de VVD – zullen deze schuivende NAVO-lijn ongetwijfeld blijven volgen.

De beperkte eigen bewegingsruimte van Nederland is in dit dossier pijnlijk zichtbaar. De NAVO, de Europese Commissie en de grote Europese landen beslissen. Nederland volgt, maar is wel de grootste en meest stipte betaler, zoals weer bleek uit de bijdrage van € 500 miljoen voor een Amerikaans wapenpakket voor Oekraïne in het kader van de ‘Prioritised Ukraine Requirements List’ (PURL), die Nederland als allereerste overmaakte.

Dit is een tijd waarin bij de Nederlandse politiek de actie vooral ligt bij partijbesturen; de vaak minder zichtbare bepalende krachten binnen politieke partijen. De partijpolitieke programma’s worden onder hun leiding opgefrist of herschreven en de verkiezingslijsten met namen en rugnummers worden bepaald. Voor veel politici is dit een spannende tijd. Kom ik op een verkiesbare plaats? En zo ja, waar sta ik in de hiërarchie. Want een hiërarchie is het. De lijsttrekker (nummer 1) staat in rangorde boven de lagere nummers. In een tijd waarin op de meeste plaatsen in de samenleving duidelijke lijstjes met een persoonlijke rangorde worden vermeden, vormt de politiek hierop een uitzondering. Politici die weinig hebben gedaan aan persoonlijke profilering en die zich weinig hebben aangetrokken van de partijbonzen, worden nu zenuwachtig.

Een relatief nieuw fenomeen is de ‘transfermarkt’ voor politici, die zich in het openbaar afspeelt. Door de enorme fluctuaties in de verkiezingsuitslagen en de relatief korte zittingsperiode van regeringen, zijn er tal van politici die na een kort verblijf in de Kamer hun Kamerlidmaatschap al in gevaar zien komen. Daarom proberen zij van de ene naar de andere partij over te stappen – vaak zelfs met medeneming van hun Kamerzetel – in de hoop op deze manier alsnog een zetel voor zichzelf te bemachtigen bij de aanstaande verkiezingen. Dat is nu zichtbaar bij politieke partijen die in de peilingen een grote groei of een grote daling laten zien. Belangrijke dalers zijn NSC, PVV en VVD. Stijgers lijken JA21, BBB en vooral CDA. Politici uit de dalers-groep proberen nu aan te monsteren bij een van de stijgers groepen.

Persoonlijke overtuigingen en inhoudelijke verschillen tussen politieke partijen spelen blijkbaar nauwelijks een rol. Veel Nederlandse toppolitici hebben in hun politieke carrière al meerdere politieke partijen afgewerkt en doen daar niet geheimzinnig over. Dit fenomeen zorgt er wel voor dat het publiek steeds cynischer wordt over de politiek en politici.

Ondertussen proberen politici zich in de media te profileren door zo ontspannen mogelijk te verschijnen in zomer-praatprogramma’s en zo sympathiek en ‘gewoon’ mogelijk over te komen. De mening van populaire talkshow-hosts en natuurlijk de uitslagen van belangrijke opiniepeilers kunnen politici in deze tijd maken of breken.

Hier is een andere sportterm aan de orde: ‘niet te vroeg pieken’. Eind oktober is nog ver weg. De verkiezingen worden pas echt beslist in de laatste twee weken van de verkiezingscampagne. De politicus die al maanden voor de verkiezingsdatum hoge waarderingen in de pers krijgt en goed scoort in de peilingen, kan een forse terugslag krijgen. Dit speelt zich vooral af in de media, die bij een langdurige positieve pers op zoek gaan naar negatieve aspecten. Al was het maar voor de broodnodige variatie. Zo is de opmars van JA21 in de peilingen als gevolg van de overstap van de in de media hoog gewaardeerde PVV-bewindsvrouw Coenradie wellicht te vroeg gekomen en kan de aanvankelijke euforie over CDA-leider Bontenbal uitdoven, of zelfs omslaan, met enorme peiling-effecten als gevolg. In 2012 stond de SP, onder leiding van Emile Roemer, in de peilingen op minstens 35 zetels en zakte vlak voor de verkiezingen terug naar 15. Ook de PVV stond bij eerdere verkiezingen in de peilingen vaak aanzienlijk hoger dan bij de uiteindelijke verkiezingsuitslag. Bij de laatste verkiezingen was dat precies andersom en haalde de PVV een verrassende 37 zetels, waar zij enkele weken daarvoor nog scoorden tussen de 15 en de 20 zetels.

Het ‘bandwagon’-effect van peilingen en media lijkt in de Nederlandse verkiezingen een grotere rol te spelen dan ooit. De kiezer sluit zich graag aan bij een opkomende partij, niet bij een neergaande. Zeker in deze tijd met een zeer grote groep niet-honkvaste kiezers geeft dit forse uitslagen. In de laatste jaren speelde dit effect een rol bij de grote overwinningen van achtereenvolgens de nieuwkomers FVD, BBB en NSC. Nu lijkt die rol wellicht te worden overgenomen door het CDA. Een partij die zó ver was weggezakt dat zij nu bijna als nieuwkomer kan worden beschouwd.

In de komende maanden zal de verkiezingskoorts verder toenemen en zullen politieke onderwerpen worden behandeld – met beoogde electorale effecten als enige drijfveer. Betekenisvolle inhoudelijke debatten zullen schaarser zijn dan ooit.