Jeroen van den Berg
De meest zichtbaar opererende organisatie is het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI). Het is opgericht in 1974 en houdt zich officieel bezig met het bestrijden van antisemitisme en het geven van informatie over Israël. In de praktijk functioneert het CIDI als een pro-Israëlische public-relationsorganisatie die hechte banden met de Israëlische ambassade en Nederlandse politici onderhoudt. Een krachtig instrument is het organiseren van studiereizen naar Israël en de bezette gebieden, waarbij (jonge) politici, journalisten en academici worden uitgenodigd. Het CIDI organiseert dergelijke reizen al jaren en presenteert ze als educatief en informatief. Deelnemers bezoeken Israëlische instellingen en het Holocaustmuseum Yad Vashem, en ontmoeten Israëlische functionarissen. Deze reizen zijn zeer effectief in het creëren van sympathie voor Israël. Deelnemers worden gratis meegenomen, inclusief vliegtickets, hotelverblijven, diners, dagelijkse programma’s en beveiliging. Deze reizen kosten duizenden euro’s per persoon. Politici hoeven dit niet te registreren als gift, zolang het gaat om werkbezoeken.
Deelname aan een CIDI-reis wordt door sommigen zelfs als een rite de passage (inlijvingsritueel) beschouwd binnen bepaalde politieke partijen. Voorbeeld hiervan is de VVD, waarvan meerdere Kamerleden, zoals Dilan Yeşilgöz, in het verleden hebben deelgenomen aan deze reizen en later uitgesproken pro-Israëlische standpunten innemen. In de praktijk leidt dit tot een subtiele structurele bevoordeling in het Nederlandse debat over Israël. De deelnemers aan dergelijke reizen worden intensief – soms zelfs tot jaren erna – door medewerkers van het CIDI begeleid. Bij sommigen ontstaan er persoonlijke connecties met deze medewerkers, die later fungeren als sparringpartner. Hier wordt een band opgebouwd met een langdurige loyaliteit. Dit creëert een sfeer waarin het strategisch nuttig is om iemand aan je zijde te hebben binnen de lobby. Er ontstaat een ‘handler’-structuur, gebaseerd op wederzijdse belangen, vergelijkbaar met de AIPAC-‘babysitters’ van de Amerikaanse Congresleden (zie Gezond Verstand #94).
Na 7 oktober 2023 ontstond in Nederland een golf van spanningen. Terwijl wereldwijd scherpe kritiek klonk op de genocide in Gaza, stelde in Nederland een opvallend deel van de publieke en politieke elite zich terughoudend op. Het CIDI positioneerde zich hier krachtig als spreekbuis van de Israëlische regering. Kritiek op Israël werd door hen frequent neergezet als ‘steun aan terreur’ of ‘antisemitisme’. Een voorbeeld was de reactie van het CIDI op het standpunt van GroenLinks-PvdA, dat pleitte voor een staakt-het-vuren. Het CIDI beschuldigde de partij publiekelijk van ‘het normaliseren van terrorisme’. De invloed van deze framing was duidelijk zichtbaar in het publieke debat, veel politici en journalisten spraken zich pas laat of met grote voorzichtigheid uit over de situatie in Gaza, uit angst om geassocieerd te worden met antisemitisme of extremisme.
De Israëlische ambassadeurs in Nederland stellen zich de laatste jaren steeds assertiever op. In 2022 en 2023 bekritiseerde deze ambassade openlijk Nederlandse politici die zich uitspraken tegen illegale nederzettingen of mensenrechtenschendingen in Israël. De ambassadeur riep enkelen van hen uitdrukkelijk op het matje voor een ‘gesprek’. Toen in 2020 een motie werd ingediend over het erkennen van de illegale status van nederzettingen, meldden verschillende Kamerleden telefonische waarschuwingen te hebben ontvangen vanuit diplomatieke kringen.
De rol van christelijke pro-Israëlorganisaties als Christenen voor Israël is van groot belang. Deze organisatie onderhoudt nauwe banden met o.a. de ChristenUnie en organiseert eigen pelgrimsreizen naar Israël met een theologische onderbouwing, waarin Israël wordt gepresenteerd als ‘het beloofde land’ dat beschermd moet worden.
Er wordt hiermee een diepe loyaliteit gecreëerd aan de staat Israël binnen deze religieuze gemeenschappen. De organisatie heeft een groot netwerk binnen de SGP en de reformatorische achterban. Zo zijn er meerdere politici die zonder aarzeling het beleid van Israël steunen, inclusief de nederzettingenpolitiek. Dit religieuze narratief wordt zelden uitgedaagd, hoewel het fundamenteel in strijd is met het internationaal recht en de Nederlandse steun voor een tweestatenoplossing.
Het The Hague Initiative for International Cooperation is een juridische denktank die Israël op internationaal niveau verdedigt in bijvoorbeeld de VN of het ICC (Internationaal Strafhof). Er is een nauwe samenwerking met buitenlandse pro-Israël-juristen en -instituten. Het heeft daarnaast banden met buitenlandse donoren. Het European Leadership Network is een Europese lobbyorganisatie en wordt vaak beschreven als de AIPAC (de machtigste lobbyclub in de VS) van Europa. Deze heeft veel invloed op de politiek, vooral via beleidsdialogen, rondetafelgesprekken en delegaties. Het fungeert als een brug tussen Europese parlementen, Israëlische beleidsmakers en AIPAC. De Stichting Collectieve Israël Actie werkt als een fondsenwervende organisatie ten bate van de Israëlische samenleving en is verbonden aan het Joods Nationaal Fonds. Deze laatste zamelt geld in voor o.a. natuur- en infrastructuurprojecten in Israël, ook in bezette gebieden. Het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap is primair een religieuze organisatie dat met het CIDI samenwerkt en zich regelmatig uitspreekt in het publieke debat over antisemitisme. Nederland heeft een relatief zwakke regelgeving rond lobbytransparantie en giftenregistratie. Er bestaat geen verplicht lobbyregister voor ngo’s, denktanks of buitenlandse invloedgroepen.
De invloed van de pro-Israëllobby manifesteert zich ook in de Nederlandse media. De toonzetting is over het algemeen opmerkelijk mild. Bepaalde terminologie – zoals ‘veiligheidsmaatregelen’ in plaats van ‘militaire onderdrukking’, of ‘grensincidenten’ in plaats van ‘dodelijke aanvallen’ – draagt bij aan een framing die de Israëlische positie legitimeert. Klachten van het CIDI over vermeende anti-Israëlische berichtgeving worden doorgaans snel en serieus door redacties behandeld, wat leidt tot zelfcensuur en terughoudendheid. Een treffend voorbeeld hiervan is de ophef rond een NOS-uitzending tijdens de Gaza-oorlog. De NOS werd beschuldigd van ‘pro-Palestijnse’ berichtgeving, wat leidde tot een publieke aanval door het CIDI en enkele Tweede Kamerleden. De NOS paste hierop haar verslaggeving aan, een duidelijke vorm van mediabeïnvloeding via druk, intimidatie en reputatiemanagement. Het CIDI onderhoudt nauwe contacten met redacties van landelijke media en reageert met lastercampagnes, opiniestukken of klachten als berichtgeving over Israël als ongebalanceerd wordt ervaren. Personen als Leon de Winter, Wierd Duk (Telegraaf), Arendo Joustra (Elsevier), Joost Niemöller (Ongehoord Nederland) en Bart Nijman (Telegraaf en Nieuwe Revu) zijn voorbeelden van prominente opiniemakers die in hun uitingen ferme pro-Israëlretoriek tonen.
De pro-Israëllobby heeft haar wortels diep in het Nederlandse parlement. In zowel VVD, CDA, PVV en SGP als de ChristenUnie bestaan sterke pro-Israëlische netwerken. Deze partijen drukken hun stempel op het beleid. Moties die Israël bekritiseren worden vaak verworpen of verwaterd. In 2023 ontstond in de Tweede Kamer veel discussie over het Nederlandse standpunt inzake een staakt-het-vuren in Gaza. Moties van onder andere BIJ1, DENK en later GroenLinks-PvdA werden niet aangenomen. VVD, CDA, ChristenUnie en vaak ook D66 stemden tegen of onthielden zich. Achter deze stemmingen ging stevig lobbying schuil. Meerdere Kamerleden ontvingen voorafgaand aan deze debatten brieven en mails van organisaties als het CIDI, Christenen voor Israël en personeel van de Israëlische ambassade, waarin opgeroepen werd om “achter Israël te blijven staan” en “geen ruimte te geven aan extremisme in de Kamer”. Dergelijke beïnvloeding heeft veel effect, wat onder meer bleek uit de woorden van VVD-Kamerlid Ruben Brekelmans, die stelde dat “solidariteit met Israël” voorop moest staan, zelfs “als het af en toe schuurt met het humanitaire gevoel”. Een ander opvallend voorbeeld is politicus Pieter Omtzigt, die door zijn deelname aan CIDI-reizen en zijn terughoudendheid in het bekritiseren van Israël, gezien kan worden als ontvankelijk voor de lobbydruk.
Geert Wilders speelt al jaren een uitgesproken rol in de pro-Israëllobby, zowel nationaal als internationaal. Zijn positie is uniek, omdat hij niet alleen een politieke bondgenoot van Israël is, maar ook actief fungeert als ideologische verdediger van de Israëlische staat – vaak met retoriek die verdergaat dan de meer traditionele organisaties als het CIDI of de ChristenUnie. Wilders onderhoudt daarnaast nauwe banden met politici in Israël, met name van de Likoed-partij. Binnen de PVV is Gidi Markuszower prominent in dit opzicht. Hij werd geboren in Tel Aviv en in 2010 door de AIVD als veiligheidsrisico bestempeld vanwege vermeende contacten met een buitenlandse inlichtingendienst (Mossad). Hij is een ideologisch invloedrijke figuur binnen de PVV – en wordt in sommige kringen zelfs als een informele ‘handler’ van Wilders gezien. Israëlische overheidsinstanties en de Mossad onderhouden banden met Europese lobbygroepen via zogeheten public diplomacy groups. Dit zijn ‘soft-power’-initiatieven waarmee Israël invloed uitoefent buiten formele diplomatieke wegen om. De rol van Markuszower past binnen dit grotere plaatje van gedeelde netwerken en strategische loyaliteiten.
– einde artikel –
Je las een Premium artikel uit Gezond Verstand
Volg ons op social media
Kijk en beluister Gezond Verstand via
Gerelateerde berichten
