NAVO wil munitie van kernafval aan Oekraïne leveren (Patrick Savalle)

Patrick Savalle

Tot nu toe heeft alleen de NAVO dit soort munitie grootschalig gebruikt. Van het Russische leger is geen gebruik bekend, hoewel ze de munitie wel op voorraad hebben. Wapensystemen waarvan bekend is dat ze DU-munitie gebruiken zijn o.a. de M1 Abrams tank, waarbij DU wordt gebruikt in het pantser en in de munitie. De Engelse Challenger-2 tank en de Leopard-2 gebruiken het alleen in de munitie. DU wordt voorts gebruikt in sommige varianten van 155mm artilleriegranaten, zoals de M549A1 en M829A4.

DU-munitie is onderwerp van talrijke studies en onderzoeksartikelen geweest, waarvan vele hebben aangetoond dat het langdurig gevaarlijk kan blijven. Een studie, gepubliceerd in 2019 in het International Journal of Environmental Research and Public Health, stelde vast dat blootstelling aan DU verschillende gezondheidsproblemen kan veroorzaken, zoals neurologische stoornissen, nierproblemen en longziekten. De studie concludeerde dat het als een potentieel milieu-gif beschouwd zou moeten worden. Een andere studie, in 2019 gepubliceerd in het Journal of Environmental Science and Health, vond dat blootstelling aan DU kan leiden tot DNA-schade en het risico op kanker kan verhogen. Een literatuuroverzicht over de toxiciteit van DU, gepubliceerd in 2006 in het tijdschrift Environmental Health concludeerde dat DU een potentieel gevaar voor de menselijke gezondheid is en dat verder onderzoek nodig is om de giftige effecten volledig te begrijpen. Een studie, in 2018 gepubliceerd in het tijdschrift Science of the Total Environment stelde vast dat DU-verontreiniging in het milieu aanzienlijke negatieve effecten kan hebben op wilde dieren, waaronder verminderd reproductief succes en verhoogde sterfte. Dit zijn slechts een paar voorbeelden. Hoewel er nog steeds discussie bestaat over de mate van toxiciteit, wijst het gewicht van het bewijs erop dat DU schadelijk kan zijn voor zowel de menselijke gezondheid als voor het milieu.

Het lijkt vreemd om te spreken over schadelijke bijeffecten van wapens tijdens oorlogsvoering, of over hun impact op het milieu. In oorlogen wordt bijvoorbeeld ook regelmatig gebruik gemaakt van chemische wapens, zoals fosforwapens. Zowel verarmd uranium (DU) als fosfor kunnen ernstige schade toebrengen aan mens en milieu. Het onderscheid zit in de aard van de schade die ze kunnen veroorzaken. Bij het gebruik van DU-munitie kan een nevel van uraniumdeeltjes vrijkomen, die potentieel giftig is wanneer het wordt ingeademd of geconsumeerd. Deze deeltjes kunnen zich over grote afstanden verspreiden en langdurig in het milieu aanwezig blijven. Dit kan leiden tot langdurige schade aan het milieu en aan de gezondheid van mens en dier. Fosfor- en andere wapens kunnen ook ernstige schade veroorzaken, maar alleen acute, directe schade.

Oekraïne wordt wel ‘de graanschuur van Europa’ genoemd, vanwege de enorme hoeveelheid graan die er geproduceerd wordt. Het land beschikt over vruchtbare zwarte aarde, ook bekend als ‘chernozem’, die bijdraagt aan de hoge opbrengst van gewassen als tarwe, gerst, maïs en zonnebloemen. Daarnaast heeft Oekraïne ook een gunstig klimaat voor de teelt van graan en een lange landbouwgeschiedenis. Verarmd uranium (DU) kan negatieve effecten hebben op deze land- en tuinbouw. Deze deeltjes kunnen de grond en het grondwater besmetten, wat op lange termijn problemen kan veroorzaken voor de landbouwproductie en de gezondheid van planten en dieren. Bij blootstelling aan hoge concentraties uranium kan de plantengroei worden geremd, wat leidt tot vermindering van de opbrengst en kwaliteit van gewassen. Planten kunnen ook giftige stoffen absorberen via hun wortels en deze doorgeven aan de dieren die ze eten, waardoor de gezondheid van het vee in gevaar wordt gebracht. Dit kan uiteindelijk ook gevolgen hebben voor de voedselketen en voor de voedselproductie in het algemeen. In alle uitkomsten van het conflict zullen na gebruik van DU-munitie de negatieve gevolgen groot en langdurig kunnen zijn. Dit blijkt ook uit enkele studies. Een voorbeeld van zo’n studie is: The impact of depleted uranium on soil and vegetation in the vicinity of the Grombalia military shooting range (Tunesië) van Jihène Ayari et al. (2019). Deze studie onderzocht de bodemsamenstelling en vegetatie in de omgeving van een militair oefenterrein in Tunesië waar DU-munitie was gebruikt.

Er is voldoende reden om aan te nemen dat DU-gebruik een oorlogsmisdaad behelst. Juridisch is dat echter geen uitgemaakte zaak. Sommigen beweren dat het gebruik ervan in strijd is met het internationaal humanitair recht, terwijl anderen beweren dat het gebruik legaal is onder internationaal recht, zolang het wordt gebruikt in overeenstemming met de principes van onderscheid, proportionaliteit en militaire noodzaak. Er bestaat hierover dus geen duidelijke consensus. Mensen die voor zichzelf een oordeel willen vormen, kunnen terecht op het Twitter-account @Fdefects, waar een Iraaks ziekenhuis de gevolgen van het Amerikaanse DU-gebruik op de baby’s van Fallujah documenteert. Nog elke week.