Michiel van Berckel
ia een advertentie werden enkele honderden vrijwilligers (uitsluitend mannen) aangeworven om, tegen een vergoeding van vier dollar per uur, als proefpersoon mee te werken aan een wetenschappelijk experiment. Er was een protocol; alles wat zou worden gedaan was omschreven en op band vastgelegd. De proefpersonen hadden de opdracht de rol van leraar te spelen. Achter het glas in de testruimte bevonden zich in kamers opgesloten studenten. De communicatie verliep per microfoon. De leraren (proefpersonen) moesten opdrachten geven, de studenten werden op hun geheugen getest.
Als een student het juiste antwoord niet wist, mocht de leraar (die overigens beleefd moest blijven) hem straffen door toediening van een stroomstoot. Hoe meer fouten, des te zwaarder de toegelaten straf, tot maximaal 450 volt, toe te dienen via een enkelband. Gekreun steeg op van de andere kant van het glas. Menige student wist de juiste antwoorden niet. De straffen werden opgevoerd, de stroomstoten heftiger. Vertrokken van pijn bonsden gestrafte studenten tegen muren en glazen scheidingswand. Toch gingen de leraren door met straffen uitdelen, de meesten tot aan de grens van 450 volt (dodelijk niveau). Er vielen dus gewonden en zelfs doden. Bij het achteraf aanschouwen van dit door henzelf veroorzaakte menselijk leed, barstten enkele van de leraren in lachen uit. Zo maskeerden ze hun innerlijke onzekerheid, maar ze hielden vast aan “Befehl ist Befehl”.
Na afloop kregen de vrijwilligers die als leraren hadden gewerkt van Stanley Milgram te horen dat het allemaal toneelspel was geweest, in het kader van wetenschappelijk onderzoek. De studenten waren in werkelijkheid acteurs. Het gekreun en geschreeuw kwam niet uit hun kelen, maar uit luidsprekers, die waren verbonden met de knoppen waarvan de leraren zich mochten bedienen voor het ‘straffen’. Hoe hoger het ingetoetste voltage, des te hoger de automatisch ingestelde stand van de luidspreker.
Het onderzoek bedacht door Milgram heeft zijn nut gehad. Het experiment maakte duidelijk dat het niet moeilijk is mensen tot sadistisch gedrag te bewegen, zolang ze maar geloven dat dit hen door hogerhand is opgedragen. Milgram verrichtte hierna nog aanvullend onderzoek. Ook buiten de VS is onderzoek verricht in overeenstemming met het originele onderzoek van Milgram. Alle onderzoeken kwamen tot eensluidende conclusies over sadisme voortvloeiend uit ondoordachte en onvoorwaardelijke gezagsgetrouwheid.
Het is ondenkbaar dat Milgrams onderzoek uit 1963 zich voor herhaling leent. In het Westen is de fut verdwenen uit sociaalwetenschappelijk onderzoek. Niemand om de grenzen van kennis of inzicht te belichten. Eén enkele uitlating die verkeerd wordt begrepen, is voldoende om de toekomst van een academicus of publicist te vernietigen. Bijna elk onderzoek kan gekrakeel uitlokken van groepen en belanghebbenden die beweren zich gekrenkt te voelen en schadevergoeding eisen. Daarbij komt dat overheden de laatste dertig jaar zwaar gecorrumpeerd zijn. Nu de eerlijkheid van verkiezingen meer en meer in twijfel wordt getrokken en gegevens vaak worden verdonkeremaand, hoeveel onderzoek kan dan nog als zinvol en betrouwbaar worden beschouwd?
Men moet wel beseffen dat veelal grotendeels verborgen onderzoek naar het gedrag van de mens in groepsverband toch plaatsvindt. Er worden duizenden massapsychologische experimenten uitgevoerd, om menselijk gedrag voorspelbaar en beheersbaar te maken, met technieken waarvan burgers niet op de hoogte zijn gebracht. Dankzij algoritmen (= hogere wiskunde, gekoppeld aan computersurveillance) zijn overheden in staat met groeiende precisie inschattingen te doen. Het onderdrukken van protesterende massa’s is een fluitje van een cent geworden, ook in Nederland.
Veel van dit soort onderzoek wordt door Amerikaanse militairen strikt geheimgehouden; er komt dus geen enkele ethische commissie of verbolgen minderheidsgroep aan te pas. Wereldwijde repressie, vooral gericht op Europa en de VS, gaat hiermee hand in hand. Mogelijk ligt hierin de verklaring van de kleine, maar zichtbare verschillen in de uitvoering van wat verder kan worden opgevat als een internationaal draaiboek met betrekking tot de ‘covid-noodtoestand’. In Australië geldt een barbaars streng opgelegde plicht tot ‘vaccinatie’.
In Nederland blijft Mark Rutte met droge ogen beweren dat hij niet voelt voor een dergelijke plicht, maar tegelijkertijd wordt het in Duitsland al ingevoerd. Er zijn verschillen per land betreffende de handhaving van de dwangmaatregel, die in enkele landen – maar ook weer niet overal – geldt voor toegang tot de werkplek. Het is alsof de onzichtbare regisseurs van het kolossale Covid-bedrog zorgen voor tijdelijke verschillen in de manier waarop de uitrol wordt doorgevoerd. De resultaten, die per land kunnen verschillen, worden geanalyseerd. In welk land kan de meeste onderdrukking plaatsvinden tegen de laagste kosten? Waar zijn provocaties mogelijk en hoe kunnen die het best worden afgedekt? Zeker als beweerd wordt dat dergelijke analyse nodig is omwille van ‘terrorismebestrijding’, zijn overheidsonderzoekers in staat hun opdrachtgevers feilloos te adviseren bij het doordrukken van de Covid-maatregelen.
Het Amerikaanse voorbeeld getiteld de ‘war on terror’ bewijst hoe makkelijk het is de burgers te beroven van elementaire vrijheden. Voorbeelden van rondlopende terroristen zijn er niet. Maar onderdrukking in het dagelijks leven wordt opgevoerd, zogenaamd om ons tegen hen te beschermen, net als tegen Covid-19 en het veranderende klimaat.
De massa’s op straat zijn vanzelfsprekend niet in staat om de maatregelen van Rutte te beëindigen; hij houdt zich per slot van rekening aan het hierboven genoemde draaiboek. We kunnen alleen gezamenlijk de instructies die dienen om gehoorzaamheid af te dwingen volledig negeren. En verder hopen op conflicten die zich voordoen onder hen die de machtsgreep uitvoeren. Er zijn tekenen dat al deze misdadigers niet steeds op één lijn zitten.
Misschien brengen de inzichten van Milgram verheldering in de Nederlandse situatie. Bijna iedereen voelt aan dat een basis ontbreekt voor de verwoestende maatregelen. Uit opinieonderzoek blijkt dat het vertrouwen in de overheid een historisch dieptepunt heeft bereikt. Tegelijk staat vast dat velen de kop in het zand steken en blijven geloven in hun overheid, die probeert uit te stralen dat het nog altijd de bron is van een aanhoudende welvaart. Er zijn slechts drie landen in de wereld met een hoger gemiddeld inkomen dan dat van ons “onwijs gave landje” (Rutte). Wie wil bijten in de hand die hem voedt? Wie heeft zin in eigen onderzoek naar de echte werkelijkheid? Welke sadistische BOA of Romeo zal aarzelen, wanneer hij/zij zich aangemoedigd weet door het hoogste niveau? De BOA’s en de Romeo’s zijn de Nederlandse versies van de wreed straffende ‘leraren’ uit het klassieke experiment van Stanley Milgram.
Kort na publicatie van Milgram’s studie verscheen een boek getiteld De SS’ers, van de hand van de journalisten Hans Sleutelaar en Armando (later bekend geworden als schilderbeeldhouwer). Het was geschreven in een sobere stijl, zonder opsmuk, de weergave van urenlange op band vastgelegde interviews. Een tiental Nederlandse mannen vertelde wat hen was overkomen toen zij als SS’er in dienst waren gegaan aan het Oostfront. Hun taal was zakelijk. Van spijt gaf niemand blijk. Hun keuze voor de SS was vrijwillig geweest. De een zocht avontuur, de ander hoopte op geld. Ze hadden gedaan wat de SS-officieren bevolen, zo luidde hun verhaal. Dat daar ook misdaden bij waren, leek hen van ondergeschikt belang.
Collega-journalist Martin van Amerongen (redacteur weekblad Vrij Nederland) liep ogenblikkelijk naar de rechter, om zo een publicatieverbod af te dwingen. Maar de rechter oordeelde dat er geen sprake was van verheerlijking van foute idealen. Het omstreden boek beleefde probleemloos enkele herdrukken. Iedereen die zich interesseert voor de werking van blinde gehoorzaamheid leert ervan. De in die tijd meest geprezen romanschrijver van Nederland, W.F. Hermans, noemde het boek nuttig en verfrissend, omdat belangrijke zaken na ruim twintig jaar uit de taboesfeer werden gehaald. Er is nu geen enkele hoop dat Nederland zal afzien van censuur, nu er zoveel meer te verbergen valt dan in 1967.
Gezond Verstand nummer 30