Scroll Top

Censuur en dictatuur

Nummer 9
Censuur en dictatuur

Pieter Stuurman

In alle geciviliseerde landen staat vrijheid van meningsuiting en van drukpers op de ranglijst van grondrechten. Dat is geen toeval. De mogelijkheid om zich uit te spreken en de vrije toegang tot informatie is een belangrijke levensbehoefte voor mensen. Een dusdanig belangrijke levensbehoefte dat deze eigenlijk alleen in dictaturen aan mensen ontzegd wordt. Censuur is daarom een onlosmakelijk kenmerk van dictatuur. Nu de vloedgolf van censuur de wereld overspoelt, kunnen we niet anders dan vaststellen dat we te maken hebben met een nieuwe dictatuur.
E

Eigenlijk omschrijft de Engelse term ‘freedom of speech’ dit grondrecht beter dan de Nederlandse term ‘vrijheid van meningsuiting’. Niet alles dat wordt uitgesproken of opgeschreven is immers een ‘mening’. Feitelijkheden of wetenschappelijke onderzoeksresultaten zijn bijvoorbeeld iets anders dan een mening. Daarom zal ik hierna de Engelse term hanteren.
De mogelijkheid om zich uit te spreken is alleen een werkzaam recht als het uitgesprokene ook kan worden gehoord. Deze vrijheid moet dus zowel aan de kant van de zender als aan de kant van de ontvanger gewaarborgd worden, wil het in de behoefte aan vrije communicatie kunnen voorzien. Het is immers zinloos om iets te zeggen of te schrijven als het door niemand gehoord of gelezen kan worden. Daarvoor is dus een communicatiekanaal, podium of platform noodzakelijk. In een vrije op grondrechten gebaseerde samenleving (een rechtsstaat dus) is een goed functionerend en open platform daarom een vereiste. Freedom of speech mag dus niet alleen een belofte zijn, maar moet ook worden gefaciliteerd door het creëren, onderhouden en garanderen van toegankelijke communicatiekanalen. Anders is dit recht in de praktijk niets meer dan een futiel, papieren recht.

Omdat dictaturen zonder censuur niet kunnen bestaan, zullen ze onherroepelijk freedom of speech moeten elimineren. De meest efficiënte manier daarvoor is het ontoegankelijk maken van de communicatiekanalen. Ontoegankelijk voor visies en feitelijkheden die door het betreffende regime als ongewenst of bedreigend gezien worden. Als mensen die zich willen uitspreken van de podia worden geweerd, kunnen degenen die het zouden willen horen immers ook niet worden bereikt. Zo staan zowel zender als ontvanger in één klap buitenspel. De zender hoeft dan niet te worden bedreigd, beboet of gevangen gezet. Als hij niet wordt gehoord, kan hij immers roepen wat hij wil, zonder daarmee het regime te bedreigen.
Vóór de opkomst van social media functioneerden media als kranten, tijdschriften, radio en televisie als maatschappelijk platform voor freedom of speech. Om eenzijdige berichtgeving te voorkomen is een veelkleurig medialandschap een vereiste. Voorheen werd die veelkleurigheid zo goed mogelijk gegarandeerd op basis van vraag en aanbod, of gewaarborgd door staatsregulering. Of een combinatie van beide.

Door de opkomst van internet en de bijbehorende social media zoals LinkedIn, Facebook en YouTube is de manier van communiceren de laatste decennia drastisch veranderd. Niet langer hoefden mensen die zich wilden uitspreken een podiumplek bij de gevestigde media te bemachtigen – podiumplekken die hoofdzakelijk ingenomen werden door vooraanstaande wetenschappers, politici en andere bekende publieke figuren – maar kon iedereen zich ongelimiteerd uitspreken. De ultieme freedom of speech, zou je zeggen. Omdat steeds meer mensen van deze mogelijkheden gebruik gingen maken, werden de social media de belangrijkste manier van communiceren en dus van freedom of speech. Ze kregen daarmee een onmisbare maatschappelijke functie voor een onmisbare levensbehoefte.

Gezond Verstand thuis ontvangen?
Doe mee en ontvang 24x per jaar Gezond Verstand thuis. Als abonnee krijg je toegang tot alle edities (online) én het ledenforum. Met jouw bijdrage ondersteun je de onafhankelijke journalistiek en berichtgeving voor en door Nederlandse burgers.

Tegelijkertijd veranderde het reguliere medialandschap in andere richting. Sinds enkele decennia zijn die media in toenemende mate verworden tot kanalen van steeds eenzijdiger berichtgeving. Na de aanslagen van 9-11 kwam dit proces in een eerste stroomversnelling. De groep mensen (waaronder vele wetenschappers) die bedenkingen hadden bij de beweerde toedracht van de aanslagen werd geweerd. Op journalisten die deze visie belichtten (zelfs al onderschreven ze hem zelf niet) werd in de media karaktermoord gepleegd of ze werden anderszins buitenspel gezet en zagen hun loopbaan stranden. Collega’s durfden er daarom hun handen niet meer aan te branden en zochten hun veiligheid in zelfcensuur.

Vanaf de aanvang van de corona-campagne is dit proces in een tweede, nog veel sterkere stroomversnelling terechtgekomen. Gerenommeerde wetenschappers met relevante kennis en een onbesproken staat van dienst, die kanttekeningen hadden bij de onderbouwing van het overheidsbeleid (of het gebrek daaraan), kregen bij de reguliere media de deur in hun gezicht. Hen werd simpelweg de toegang ontzegd. Hun expertise en inzichten werden volledig genegeerd. Alsof ze niet bestonden.
Na hun eerste verbijstering en verontwaardiging hierover, restte hen geen andere mogelijkheid dan hun toevlucht te zoeken in de social-mediakanalen. Maar ook daar worden ze nu in toenemende mate geweerd. Gecensureerd. Berichten van medisch specialisten, hoogleraren, artsen en goed ingevoerde verpleegkundigen, die hun visie vormen op basis van hun professionele expertise en deze onderbouwen met feitelijke en controleerbare data, worden geblokkeerd. Vaak worden hun account zonder pardon verwijderd. Recentelijk werden zeer gerenommeerde vaccinontwikkelaars, vele professoren, Nobelprijswinnaars, een directeur van een groot ziekenhuis en zelfs een gekozen Tweede Kamerlid geblokkeerd. En nog krankzinniger: de president van de Verenigde Staten. Steeds met de mededeling: ‘Dit bericht is in strijd met onze interne richtlijnen’. Waarom het daarmee in strijd zou zijn, wordt verder niet toegelicht.

Wanneer hiertegen bezwaar gemaakt wordt bij regering en overheid (en zelfs rechtbanken), om de doodsimpele reden dat censuur niet past in de vrije samenleving waarvan men beweert dat ons land dat is, wordt steevast geroepen dat social media private ondernemingen zijn die zelf hun richtlijnen mogen vaststellen en dus zelf kunnen bepalen wie en wat ze weren. Maar diezelfde social media zijn toegestaan zo goed als een monopoliepositie te handhaven en hebben inmiddels een onmisbare  maatschappelijke functie voor uitwisseling van informatie. Het gebruikte argument is dus niet valide. Het zou vergelijkbaar zijn met supermarkten, die een onmisbare functie hebben in de voedselvoorziening, toestaan dat ze klanten de toegang weigeren omdat de levensvisie van die klanten hen niet aanstaat. Of welke andere discriminatoire reden dan ook. Of de energiebedrijven. Ondanks het feit dat dit particuliere bedrijven zijn, dragen ze een maatschappelijke verantwoordelijkheid en dus is het ook de verantwoordelijkheid van de overheid om de toegang ertoe de waarborgen. Het gaat immers om levensbehoeften.

Nog erger wordt het wanneer politiek en overheidsorganisaties oproepen tot censuur. Ten tijde van de lancering van dit tijdschrift waren er politici die hierop aandrongen. Recentelijk is zelfs duidelijk geworden dat de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV) zich ermee bemoeit. Deze overheidsinstelling beweert dat ongewenste informatie het gevolg is van een ‘andere werkelijkheidsbeleving’ van ‘verspreiders van desinformatie’ die een ‘bedreiging voor de veiligheid’ vormen. Anders gezegd: iedereen die iets anders zegt of schrijft dan is toegestaan, is mentaal gestoord, opzettelijk ondermijnend en gevaarlijk. Hiermee wordt freedom of speech dus geassocieerd met terrorisme.
Zowel onder het publiek als in de wetenschap bestaat er inmiddels een substantiële groep die in toenemende mate bezorgd is over de schade die het overheidsbeleid aanricht aan de kwaliteit van leven en aan het leven zelf. Een groep met een ander gedachtegoed en een andere levensinstelling dan momenteel is toegestaan, getuige de verbeten censuur. Censuur die, wanneer die geen halt wordt toegeroepen, dit gehele gedachtegoed zal vernietigen en, hoe goed onderbouwd dat gedachtegoed ook is, zal uitwissen. Gedachtegoed kan immers alleen blijven bestaan als het uitgesproken en gehoord kan worden. En dat anders een onvermijdelijke dood sterft, samen met de kwaliteit van leven waar dit gedachtegoed voor staat.

Freedom of speech betekent dat mensen zelf kunnen beslissen wat ze zeggen of schrijven. Zodra een overheid of een mediabedrijf bepaalt wat is toegestaan (in welke mate dan ook), dan kunnen die mensen dat niet meer zelf beslissen. Dan wordt de regie overgenomen. En dan is er dus géén sprake meer van freedom of speech. Dan is er sprake van dictatuur.

Je las een artikel uit:
Gezond Verstand nummer 9
Privacybeleid
Wanneer u onze website bezoekt, dan kan deze informatie via je browser opslaan voor specifieke services, meestal in de vorm van cookies. Hieronder kunt je je privacyvoorkeuren wijzigen. Houd er rekening mee dat het blokkeren van cookies van invloed kan zijn op je ervaring op onze website en de diensten die we aanbieden.