Onderwijs als maatschappelijke sloopkogel

De progressieve aanpak is gebaseerd op het wereldbeeld dat de mens primair een biologisch organisme is dat reageert op gebeurtenissen in zijn omgeving. Dit leidde tot onderwijsmethoden die de nadruk leggen op ervaring en activiteit boven abstract leren of morele instructie. De progressieve beweging omarmde wat bekend werd als ‘kindgericht’ onderwijs, waarbij de interesses en directe ervaringen van leerlingen voorrang kregen boven systematische curriculumvereisten of leerdoelen gericht op volwassenen. Volgens aanhangers van de traditionele aanpak is de primaire functie van onderwijs het aanleren van opgebouwde menselijke kennis, culturele waarden en intellectuele vaardigheden die nodig zijn voor productiviteit. Fundamentele vaardigheden als lezen, schrijven, rekenen en vertrouwdheid met historische en wetenschappelijke kennis zijn daarbij voorwaarden voor een zinvolle en verantwoordelijke deelname aan een democratische samenleving.

Rudd beschrijft verder hoe deze filosofische kloof zich manifesteerde in praktisch-onderwijsbeleid. Progressieve pedagogen pleitten voor curriculumintegratie, waarbij traditionele vakken als geschiedenis, aardrijkskunde en maatschappijleer werden vervangen door uitgebreide ‘sociale studies’-programma’s, in plaats van deze als aparte disciplines te handhaven. Zij propageerden ‘activiteitenscholen’ waar leerlingen zich bezighielden met projecten en ervaringen in plaats van met systematische studie van academische disciplines. De progressieve benadering legde de nadruk op emotionele en sociale ontwikkeling boven intellectuele, en betoogde dat traditionele methoden passieve en conformistische afgestudeerden opleverden, die ongeschikt waren voor democratische participatie.

De traditionele aanpak kreeg het gelijk aan zijn kant. Rudd beschrijft in zijn boek ook de ervaringen van de Sovjet-Unie met deze progressieve onderwijsmethoden. Na de bolsjewistische revolutie werd de Amerikaanse progressieve onderwijsaanpak geadopteerd. Niet vanwege de educatieve voordelen, maar als instrument ter eliminatie van traditionele gezinsstructuren, religieuze overtuigingen en burgerlijke waarden, ofwel een probaat middel ter creatie van nieuwe Sovjetburgers.

Het experiment met progressief onderwijs pakte rampzalig uit. Tegen 1920 zagen Russische onderwijzers wijdverbreide chaos op scholen waar traditionele discipline en systematische instructie waren losgelaten. Leerlingen verlieten de opleiding zonder te kunnen lezen, schrijven of elementaire wiskundige berekeningen uit te kunnen voeren. Nog verontrustender was dat veel jongeren geen loyaliteit ontwikkelden aan familie, vaderland of andere morele principes. Ze waren verworden tot ontwortelde individuen die ongeschikt waren voor productieve deelname aan een georganiseerde samenleving.

De Sovjetautoriteiten erkenden het falen van de progressieve aanpak en namen er in 1932 officieel afstand van. Men ging over tot herstel van discipline, systematische instructie en het gezag van de leraar.

Dit internationale precedent leverde Amerikaanse critici van progressief onderwijs keihard bewijs voor de gevolgen van voortdurende hervormingen langs progressieve lijnen. Terwijl Amerikaanse aanhangers van het progressieve onderwijs bleven pleiten voor methoden die in de Sovjet-Unie al waren beproefd en verworpen, kampten Amerikaanse studenten met afnemende leerprestaties en gedragsproblemen die vergelijkbaar waren met de gedragsproblemen die tot de omkering van het Sovjetbeleid hadden geleid. Top op heden volhardt men in het Westen echter in de toepassing van de progressieve aanpak.

Parallellen met de Nederlandse situatie kunnen gevonden worden in bijvoorbeeld de invoering van de Mammoetwet eind jaren zestig. De belangrijkste reden voor kritiek op de invoering daarvan was een daling van het onderwijsniveau, met name door de vereenvoudiging van examens, het schrappen van vakken en het verlies van vakinhoudelijke diepgang. In de huidige tijd valt het samenvoegen van vakken op. Onder een vak als Mens & Maatschappij vallen bijvoorbeeld de vakken geschiedenis, aardrijkskunde en economie, filosofie, maatschappijwetenschappen en maatschappijleer. Andere voorbeelden zijn een vak als burgerschapsonderwijs, de doorlopende stroom aan projectopdrachten binnen het HBO en docenten die zichzelf zien als coach.

Tot slot maakt ongebreideld gebruik van AI de situatie er niet beter op. Een recente MIT-studie, getiteld Your Brain on ChatGPT: Accumulation of Cognitive Debt when Using an AI Assistant for Essay Writing Task, heeft aangetoond dat het gebruik van ChatGPT bij het schrijven van essays leidt tot (met EEG-hersenscans) meetbare cognitieve schade op de lange termijn. Studenten die herhaaldelijk ChatGPT gebruikten, vertoonden een verzwakte neurale connectiviteit, een verminderd geheugenvermogen en een verminderd gevoel van eigenaarschap van hun eigen schrijfwerk. AI-toepassingen als ChatGPT in Grok helpen studenten dus niet alleen bij het schrijven, ze trainen ook de hersenen om zich af te sluiten.