Ooggetuigeverslag 9 mei-viering

De vieringen beperken zich zeker niet tot 9 mei en beslaan al snel een hele week. Scholen en universiteiten hebben in deze tijd ook meivakantie. 9 mei leeft hier heel sterk en dwars door alle generaties, rangen en standen heen, het is een bloedserieuze aangelegenheid. Velen, waaronder opvallend veel jongelui, lopen hier rond met St. George-linten – twee gouden en drie zwarte strepen. Het is in Rusland het symbool van militaire glorie en moed. Het bestaat al sinds de tweede helft van de achttiende eeuw en het wordt nu vooral gedragen ter herdenking van de vele miljoenen oorlogsdoden – gesneuvelde soldaten en vermoorde burgers. Conservatieve schattingen beginnen bij 27 miljoen. Vrijwel alle bloemen, bloemstukken en kransen zijn getooid met deze linten.

De in Rusland gebruikte terminologie rond 9 mei is veelzeggend. Men spreekt altijd over de Grote Patriottistische Oorlog omdat deze oorlog een zware existentiële dreiging is geweest voor het Vaderland – voor Rusland als staat. Russen spreken daarentegen vaker over het Moederland en dit heeft een andere en allesoverstijgende betekenis. Het Moederland gaat minder over geografie maar is meer een liefkozende aanduiding voor al wat Russisch is, met name de eeuwige en onbreekbare eenheid van taal, traditie en cultuur.

De Krim is in 2014 deel geworden van de Russische Federatie. De Krim was al honderden jaren Russisch en men spreekt hier dus niet over ‘toetreding’ of ‘annexatie’, maar men zegt dat de Krim is teruggekeerd tot het Russische Moederland – een sacrale gebeurtenis. Overal waar je kijkt zie je dat de heiligheid van het Moederland en de 9 meivieringen innig met elkaar verweven zijn.

Vrijwel elke stad heeft een Overwinningspark – Парк Победы. Het park in Moskou is het grootste en meest bekende van het land. Het centrale monument is een 141,8 meter hoge obelisk. Aan de voet van deze obelisk bevindt zich St. George, dezelfde als die van de linten, die de kop heeft afgehakt van een gigantische slang. Het is een tafereel uit een middeleeuwse legende maar hier symboliseert de slang uiteraard het nazisme. Het is weinig subtiel en het wordt alom gezien als een reflectie van de diepgewortelde notie dat het gaat om een zwaarbevochten overwinning tijdens de Grote Patriottistische Oorlog. Men spreekt hier ook altijd over ‘overwinning’ en niet, zoals bij ons, van ‘bevrijding’ alsof het einde van de oorlog een soort natuurverschijnsel geweest is. Men zal hier ook nooit spreken over ‘bezetting’ maar altijd over een ‘tijdelijke bezetting door Duitse militaire macht’.

Парк Победы heeft, direct aan de voet van de obelisk, een groot Overwinningsmuseum. Het is uiteraard een museum dat bedoeld is om te informeren, maar het is eigenlijk meer een monument ter nagedachtenis. Hier zie je, wederom, de verwevenheid van het existentiële met het heilige – het existentiële karakter van de oorlog en de heiligheid van het Moederland. Een bijzonder indrukwekkende installatie is de hal met de vele gezichten. Het zijn geprojecteerde portretten van alledaagse Russen die gevochten hebben en gestorven zijn in de Grote Patriottistische Oorlog. Deze portretten bewegen in de ruimte en kijken je letterlijk aan. Een indringend beeld van hoe deze oorlog van iedereen was, en je beseft ineens: Ik had die persoon kunnen zijn. Het plafond bevat ontelbaar vele kleine lichtjes als sterren aan de hemel. Een ster voor elk van de 27 miljoen oorlogsdoden.

Het museum heeft een kleine zaal gewijd aan het Oekraïne-conflict. Het geeft relatief veel informatie die teruggaat tot eind jaren veertig en biedt een goed overzicht van de voorgeschiedenis van het huidige conflict zoals het is losgebrand in 2014. Iedereen zou dit aandachtig moeten bestuderen om het heden goed te kunnen begrijpen. Deze zaal toont onomstotelijk aan dat de Amerikaanse proxy-oorlog, via Oekraïense nazi’s, wel degelijk een existentiële bedreiging is voor Rusland én een zware aanslag op de heiligheid van het Moederland. Men beschouwt hier het conflict als een nieuw hoofdstuk in een eeuwenoud boek. De notie ‘dit nooit weer’ leeft heel erg sterk in Rusland en is op geen enkele manier onderhandelbaar. Het is een notie die je, juist rond 9 mei, aanstaart op elke straathoek van Moskou.