Jeroen van den Berg
Het idee dat kunstmatige intelligentie de mens gaat overnemen is niet nieuw. In 1958 werd door de beroemde Hongaars-Amerikaanse wiskundige John von Neumann de term ‘singulariteit’ bedacht. Hij suggereerde dat de voortdurende versnelling van technologische vooruitgang zou kunnen leiden tot een punt waarop menselijke zaken fundamenteel en onomkeerbaar zouden veranderen. Hij doelde hiermee op een moment waarop technologie, en dan met name kunstmatige intelligentie, zo geavanceerd zou worden dat het menselijke controle zou overstijgen. Dit idee werd later populair in het werk van futurologen als Ray Kurzweil, die singulariteit definieerde als het moment waarop AI zichzelf kan verbeteren zonder menselijke tussenkomst, wat een explosie van intelligentie en innovatie zou veroorzaken.
Definitie kunstmatige intelligentie
AI is het vakgebied binnen de informatica dat zich bezighoudt met het ontwikkelen van systemen die taken kunnen uitvoeren waarvoor normaal gesproken menselijke inzet nodig is. Dit omvat zaken als leren, redeneren, probleemoplossing, perceptie en taalbegrip. AI bestaat in hoofdlijnen uit drie verschillende soorten. Het gaat om zogenaamde zwakke AI (narrow AI), die gespecialiseerd is in één taak, zoals bijvoorbeeld spraakherkenning (Siri, of Google Assistent), beeldherkenning of schaken. Deze vorm van AI kan geen taken buiten zijn specifieke domein uitvoeren. Als tweede is er sterke AI (general AI), deze vorm zou even intelligent moeten zijn als een mens en in staat om op eigen initiatief te leren en verschillende problemen op te lossen. Deze vorm van AI bestaat (nog) niet, maar wordt door onderzoekers als een toekomstig doel gezien. Als laatste is er de superintelligente AI (artificial superintelligence). Dit is het hypothetische niveau waarbij machines intelligenter worden dan mensen in alle aspecten, inclusief emotionele intelligentie en probleemoplossing. Deze laatste vorm is nauw verbonden met het concept van technologische singulariteit.
Werking van AI
AI werkt door gebruik te maken van verschillende technieken en modellen, zoals bijvoorbeeld Machine Learning. Hier leert het systeem patronen uit data en verbetert zichzelf zonder expliciet geprogrammeerd te worden, zoals gezichtsherkenning door duizenden foto’s te analyseren. Daarnaast is er Deep Learning, dit is een geavanceerde vorm van Machine Learning, met neurale netwerken, zoals ChatGPT en beeldgeneratoren zoals DALL-E. Verder is er Natural Language Processing, dat leert de menselijke taal te begrijpen en te genereren, zoals chatbots, automatische vertalingen en sentimentanalyses. Als laatste kennen we het onderdeel Computer Vision, wat zorgt voor herkenning en interpretatie van visuele informatie, zoals foto’s en video’s. Deze techniek wordt ingezet voor gezichtsherkenning en zelfrijdende auto’s.
Menselijke intelligentie
Intelligentie is het vermogen om te leren, te redeneren, problemen op te lossen, te plannen, creatief te denken en je aan te passen aan nieuwe situaties. Het is een zeer complex concept dat op verschillende manieren gedefinieerd wordt, afhankelijk van het perspectief. De psycholoog Howard Gardner stelt dat er meerdere soorten intelligentie zijn bij de mens. Het gaat om linguïstische intelligentie, denk hierbij aan taalgevoel en schrijfvaardigheid, bij schrijvers en dichters. Er bestaat logisch-mathematische intelligentie, in het geval van analytisch denken en wiskundig inzicht. Daarnaast bestaat er ruimtelijke intelligentie, die van belang is voor visuele en ruimtelijke waarnemingen bij bijvoorbeeld architecten en kunstenaars. Als vierde soort is er muzikale intelligentie te onderscheiden, met gevoeligheid voor klanken en ritmes. Tevens bestaat er lichamelijk-kinesthetische intelligentie, voor controle over het lichaam bij atleten en dansers. Verder is er een interpersoonlijke vorm, die te maken heeft met sociale vaardigheden en empathie. De laatste vorm is intrapersoonlijk en behelst zelfkennis en introspectie.
Uit onderzoek van Peter Gärdenfors, hoogleraar aan de Universiteit van Lund in Zweden blijkt dat zelfs tweejarige kinderen al eigenschappen bezitten die AI niet heeft, namelijk het vermogen om te denken in oorzaak en gevolg (causaal denken). Jonge kinderen leren in hun vroege jaren veel door te vallen, te bouwen met blokken en met dingen (bijv. een bal) te gooien. Dit staat bekend als belichaamde cognitie.
AI heeft geen stilzwijgende kennis
In het boek The Tacit Dimensions van de Hongaars-Britse wetenschapper en filosoof Michael Polanyi, wordt het concept geïntroduceerd dat veel van de kennis van de mens impliciet is en niet volledig in woorden kan worden uitgedrukt. Een groot deel van onze kennis is onbewust. Dat betekent dat we dingen intuïtief of door ervaring begrijpen, zonder dat we precies kunnen uitleggen hoe. We weten dus meer dan we kunnen zeggen. Een bekend voorbeeld is fietsen, je weet hoe je moet fietsen, maar kun je precies uitleggen hoe je balans houdt? Een ander voorbeeld is het herkennen van gezichten, je herkent een bekende meteen, maar kun je beschrijven hoe je dit doet? Ook binnen vakmanschap is kennis stilzwijgend, een ervaren timmerman voelt intuïtief aan hoe hard hij of zij met een hamer moet slaan.
Polanyi onderscheidt twee niveaus van kennis. Het gaat ten eerste om zogenaamd focaal bewustzijn. Dit is waar je direct op focust, je leest bijvoorbeeld een tekst en concentreert je op de woorden. Daarnaast is er subsidieel bewustzijn. Dit is achtergrondkennis die je gebruikt zonder er bewust bij stil te staan. Kennis ontstaat wanneer subsidieel en focaal bewustzijn gecombineerd worden. Een kind dat leert lezen moet eerst bewust letters leren ontcijferen, maar een ervaren lezer denkt niet meer aan letters. Kennis kan derhalve niet louter expliciet en objectief worden vastgelegd, zoals onterecht door AI-futurologen wordt beweerd. Wetenschappelijke doorbraken komen vaak voort uit intuïtie of ervaring. Veel grote ontdekkingen beginnen met een gevoel of inzicht dat later wordt uitgewerkt. Einstein beschreef hoe zijn relativiteitstheorie begon met een intuïtief idee, voordat hij het wiskundig kon bewijzen. Dit is waar kunstmatige intelligentie tekortschiet en dit niveau onmogelijk kan bereiken. AI heeft geen bewustzijn, geen intuïtie, geen emotie en geen stilzwijgende kennis.
AI mist creatief proces
In het boek The Act of Creation, van de schrijver, journalist en filosoof Arthur Koestler, wordt een diepgaande studie uitgevoerd naar het creatieve proces in kunst, wetenschap en humor. Koestler beschrijft hoe nieuwe ideeën ontstaan en waarom sommige doorbraken baanbrekend zijn. De schrijver introduceert het concept van bisociatie (bisociation), wat betekent dat creativiteit ontstaat wanneer twee verschillende denkkaders onverwachts worden gecombineerd. In tegenstelling tot associatie, waar ideeën binnen hetzelfde denkkader worden verbonden, vindt bisociatie plaats als totaal verschillende concepten plotseling samenkomen. Een bekend voorbeeld uit de wetenschap is dat Isaac Newton een appel ziet vallen en dan zwaartekracht begrijpt. Hij verbindt een alledaagse observatie met een wetenschappelijk concept. Een tweede voorbeeld is humor. Een mop werkt vaak door een plotselinge wisseling van perspectief, waardoor een onverwachte conclusie (clou) ontstaat. AI heeft deze capaciteit niet en kan daarom bijzonder moeilijk sarcasme onderscheiden. Een laatste voorbeeld is kunst. Picasso’s kubisme combineert verschillende gezichtspunten binnen één schilderij.
Creatieve doorbraken vinden plaats wanneer iemand in staat is om verschillende mentale kaders met elkaar te verbinden. Koestler stelt dat creativiteit zich manifesteert in drie elkaar overlappende domeinen. Dit zijn humor (onverwachte wending), ontdekking/wetenschap (inzicht en begrip) en kunst/poëzie (nieuwe perspectieven en emotie). Volgens de schrijver zijn grote denkers en kunstenaars in staat om deze drie niveaus te overstijgen. Creatieve processen zijn te vergelijken met biologische evolutie. Mutaties van ideeën zorgen voor innovatie, net zoals genetische mutaties zorgen voor biologische aanpassingen. Veel ideeën mislukken, maar sommige zijn revolutionair en veranderen de wereld. De relativiteitstheorie van Einstein was een ‘mutatie’ in de natuurkunde, die een nieuw denkkader creëerde. De grootste ideeën ontstaan op het snijvlak van verschillende disciplines.
AI is slim, maar niet intelligent
Kunstmatige ‘intelligentie’ is nuttig bij het uitvoeren van bepaalde specifieke taken en is vaak beter in routinematige handelingen dan de mens, maar mist begrip, bewustzijn, prikkels, meningen, empathie en echte creativiteit. AI kan een recept voor erwtensoep genereren, maar begrijpt niet hoe het smaakt en wat het lekker maakt. Een vertaalprogramma kan woorden omzetten naar een andere taal, maar voelt de nuances van cultuur en context niet aan. Mensen denken, voelen en hebben intenties. AI is daarentegen een rekenmodel, zonder zelfbewustzijn. Een AI-schaakcomputer kan de wereldkampioen schaken verslaan, maar ‘wil’ niet winnen – het volgt alleen regels en berekeningen. Een door AI gegenereerd kunstwerk of muziekstuk kan mooi lijken, maar AI voelt geen creativiteit of emotie zoals een mens dat doet. AI kan de illusie geven van intelligentie of schoonheid, maar is in feite niets meer dan een geavanceerd patroonherkenningssysteem.
– einde artikel –
Je las een gratis artikel uit Gezond Verstand
Volg ons op social media
Kijk en beluister Gezond Verstand via
Gerelateerde berichten
